Komunikat prasowy

ESO przyjmie Cherenkov Telescope Array-South w Paranal

ESO weszło w partnerstwo z największym obserwatorium promieniowania gamma na świecie

20 grudnia 2018

Dyrektor Generalny ESO oraz Dyrektor Zarządzający obserwatorium Cherenkov Telescope Array (CTA) podpisali porozumienie potrzebne do tego, aby sieć CTA na półkuli południowej znalazła się w pobliżu należącego do ESO Obserwatorium Paranal w Chile. Dodatkowo, rząd chilijski oraz ESO podpisały porozumienie umożliwiające ESO przyjętego tego nowego teleskopu w ramach Obserwatorium Paranal. Pozwoli to najbardziej ambitnemu na świecie obserwatorium promieniowania gamma na dostęp nie tylko do chilijskich nieskazitelnych warunków obserwacyjnych, ale także do najnowocześniejszej infrastruktury, doświadczenia i urządzeń ESO. ESO będzie odpowiedzialne za użytkowanie aparatury w imieniu Obserwatorium CTA i jego członków.

Cherenkov Telescope Array (CTA) jest naziemnym instrumentem kolejnej generacji zaprojektowanym do wykrywania wysokoenergetycznego promieniowania gamma, z lokalizacjami obserwacyjnymi na obu półkulach: południowej i północnej. Promieniowanie gamma to promieniowanie elektromagnetyczne o bardzo dużej energii emitowane przez najgorętsze i najbardziej ekstremalne obiekty we Wszechświecie — supermasywne czarne dziury, supernowe i może nawet pozostałości po Wielkim Wybuchu.

19 grudnia 2018 r. Federico Ferrini, Dyrektor Zarządzający Cherenkov Telescope Array Observatory (CTAO), spotkał się z Dyrektorem Generalnym ESO, Xavierem Barconsem w biurach ESO w Santiago w Chile. Wspólnie z Dyrektorem Operacyjnym ESO, Andreasem Kauferem i innym personelem ESO, podpisali porozumienie dotyczące budowy i działania południowej sieci CTA w ramach lokalizacji Paranal należącej do ESO w północnym Chile.

Wiceminister Spraw Zagranicznych Chile, Carolina Valdivia Torres oraz Dyrektor Generalny ESO podpisali dodatkowo umowę, która umożliwia ESO na przyjęcie CTA-South w okolice Obserwatorium Paranal jako Programu ESO.

Trzecie porozumienie zostało podpisane 17 grudnia 2018 r. pomiędzy Chilijską Narodową Komisją Nauki i Technologii (CONICYT), a CTAO. Celem umowy jest wspieranie badań astronomicznych w Chile, odnosząc korzyści z otwarcia nowego okna obserwacyjnego, co umożliwi CTA-South.

Dzięku podpisanym umowom, CTAO będzie mogło rozpocząć budowę swojego południowego obserwatorium. Instituto de Astrofisica de Canarias będzie gościć północną sieć CTA w Observatorio del Roque de los Muchachos na wyspie La Palma (Hiszpania). Początek budowy obu sieci, północnej i południowej, spodziewany jest na rok 2020.

„Użytkowanie CTA w Paranal otworzy nowe okno na Wszechświat dla astronomów z Krajów Członkowskich ESO, Chile i całego świata” powiedział Dyrektor Generalny ESO, Xavier Barcons. „Bogate doświadczenie ESO w utrzymywaniu i użytkowaniu całej floty teleskopów w odległych rejonach będzie bezcenne dla projektu CTA.”

Południowe lokalizacja CTA położona jest zaledwie 11 kilometrów na południowy wschód od Bardzo Dużego Teleskopu (VLT) w Obserwatorium Paranal na pustyni Atakama oraz jedynie 16 kilometrów od miejsca budowy przyszłego Ekstremalnie Wielkiego Teleskopu (ELT). Jest to jeden z najsuchszych i najbardziej izolowanych rejonów na Ziemi – astronomiczny raj. Jako uzupełnienie dla idealnych warunków do całorocznych obserwacji, zainstalowanie CTA w Obserwatorium Paranal da mu korzyści z dostępu do infrastruktury ESO. Istniejąca infrastruktura i wieloletnie doświadczenie ESO w międzynarodowych projektach astronomicznych w Chile będzie wsparciem dla budowy i działania nowej sieci teleskopów.

“Dzięki porozumieniom podpisanym dzisiaj, CTAO nie tylko będzie korzystać ze spektakularnego chilijskiego nocnego nieba, ale także z infrastruktury ESO i bogatego doświadczenia, które będzie bezcennym wkładem w realizację tego ambitnego systemu teleskopów” powiedział Federico Ferrini. „Partnerstwo pomiędzy ESO, a CTAO, będzie kamieniem węgielnym szybko rosnącej ery astrofizyki wieloaspektowej, dostarczając możliwości do dalszej współpracy z innymi wielkimi infrastrukturami, takimi jak Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), Square Kilometre Array (SKA) i najnowocześniejsze interferometry fal grawitacyjnych."

Aktualne sieci teleskopów Czerenkowa czułe na wysokoenergetyczne promieniowania gamma obejmują tylko garstkę indywidualnych teleskopów, ale CTA – z największą powierzchnią zbierającą i świetną rozdzielczością kątową – będzie największą i najbardziej czułą siecią teleskopów promieniowania gamma na świecie. Będzie wykrywać promieniowania gamma z niesamowitą precyzją oraz będzie 10 razy czulsza od swoich poprzedniczek.

Pomimo, iż ziemska atmosfera nie przepuszcza promieniowania gamma do powierzchni, zwierciadła i szybkie kamery CTA będą rejestrować krótkie błyski niebieskiego promieniowania Czerenkowa wytwarzanego, gdy promieniowanie gamma oddziałuje z ziemską atmosferą. Wykrywając światło Czerenkowa, naukowcy będą w stanie prześledzić bieg promieni gamma do ich kosmicznego źródła.

Zakres naukowy CTA jest niesamowicie szeroki: od zrozumienia roli relatywistycznych cząstek kosmicznych do poszukiwań ciemnej materii. CTA będzie badać ekstremalny Wszechświat, próbkują najbliższe sąsiedztwo czarnych dziur, jak i kosmiczne pustki w największych skalach. Może nawet doprowadzić do zupełnie nowej fizyki, badając naturę materii i sił poza modelem standardowym.

CTA będzie działać w dwóch miejscach, po jednym na każdej półkuli, co pozwoli na zmaksymalizowanie pokrycia nocnego nieba. Gdy budowa zostanie ukończona, CTAO będzie obejmować 19 teleskopów na półkuli północnej — położonych w Observatorio del Roque de los Muchachos na wyspie La Palma na Wyspach Kanaryjskich — oraz 99 teleskopów na półkuli południowej.

W naukowcy i techniczny rozwój CTA zaangażowanych jest ponad 1400 naukowców i inżynierów. Udziałowcami obecnego podmiotu prawnego — CTAO gGmbH — są przedstawiciele ministerstw i agencji z Australii, Austrii, Czech, Hiszpanii, Holandii, Francji, Japonii, Niemiec, RPA, Słowenii, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii i Włoch [1]. Aktualnie trwają przygotowania do ustanowienia European Research Infrastructure Consortium — CTAO ERIC — które zbuduje ogromne obserwatorium. ERIC będzie składać się z Krajów Członkowskich CTAO i krajów stowarzyszonych.

Uwagi

[1] Holandia oraz RPA uczestniczą w CTAO gGmbH jako obserwatorzy.

Więcej informacji

CTA to globalna inicjatywa budowy największego na świecie i najbardziej czułego obserwatorium wysokoenergetycznego promieniowani gamma. W projekcie CTA uczestniczy ponad 1400 naukowców i inżynierów z krajów na pięciu kontynentach (Armenia, Australia, Austria, Bułgaria, Brazylia, Kanada, Chile, Chorwacja, Czechy, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Indie, Irlandia, Japonia, Niemcy, Meksyk, Namibia, Norwegia, Polska, RPA, Słowenia, Szwecja, Szwajcaria, Tajlandia, Wielka Brytania, Włochy, Stany Zjednoczone, Ukraina) oraz ponad 200 instytutów badawczych. CTA będzie czołowym globalnym obserwatorium astronomii wysokoenergetycznego promieniowania gamma w następnej dekadzie i później, a także pierwszym naziemnym obserwatorium astronomicznym promieniowania gamma otwartym dla światowej społeczności astronomicznej i fizyki cząstek elementarnych.

ESO jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Ma 16 krajów członkowskich: Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Irlandia, Holandia, Niemcy, Polska, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy, dodatkowo Chile jest kraje gospodarzem, a Australia strategicznym partnerem. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada teleskop VLT (Very Large Telescope - Bardzo Duży Teleskop), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest głównym partnerem ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. Z kolei na Cerro Armazones, niedaleko Paranal, ESO buduje 39-metrowy teleskop ELT (Extremely Large Telescope - Ekstremalnie Wielki Teleskop), który stanie się „największym okiem świata na niebo”.