Persbericht

VISTA staart diep in de Blauwe Lagune

5 januari 2011

Deze nieuwe infraroodopname van de Lagunenevel is gemaakt in het kader van een vijf jaar durend onderzoek van de Melkweg met de VISTA-telescoop van de ESO-sterrenwacht op Paranal in Chili. Het is een klein stukje van een veel grotere foto van het gebied rond de nevel, die op zijn beurt weer deel uitmaakt van een enorme survey.

Momenteel stropen astronomen met ESO’s Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy (VISTA) de centrale gebieden van de Melkweg af op veranderlijke objecten, en daarbij wordt de Melkweg gedetailleerder in kaart gebracht dan ooit tevoren. Deze enorme survey heet de VISTA Variables in the Via Lactea (VVV) [1]. De hier gepresenteerde nieuwe infraroodopname maakt deel uit van die survey. Zij toont het stervormingsgebied dat de Lagunenevel (of Messier 8, zie eso0936) wordt genoemd. Het bevindt zich op een afstand van ongeveer 4000-5000 lichtjaar in het sterrenbeeld Boogschutter.

Infraroodwaarnemingen stellen astronomen in staat om door de stofsluiers heen te kijken die het zicht op veel hemelobjecten belemmeren. Dat komt doordat zichtbaar licht, dat een golflengte heeft die ongeveer net zo groot is als de stofdeeltjes, door dat stof sterk wordt verstrooid. Dankzij haar langere golflengten kan infraroodstraling het stof vrijwel ongehinderd passeren. VISTA, met zijn 4,1 meter grote spiegel de grootste surveytelescoop ter wereld, is speciaal gebouwd voor het snel en grondig in kaart brengen van grote hemelgebieden op nabij-infrarode golflengten. Hij is dus bij uitstek geschikt voor het onderzoek van stervormingsgebieden.

Sterren ontstaan veelal in grote wolken van gasmoleculen en stof die onder hun eigen gewicht samentrekken. De Lagunenevel omvat echter ook een aantal veel compactere gebieden van samentrekkend gas en stof, die BOK-globulen [2] worden genoemd. De dichtheid van deze donkere wolken is zo groot, dat ze zelfs in het infrarood het licht van achtergrondsterren tegenhouden. Maar de beroemdste donkere structuur in de nevel, waaraan deze ook zijn naam dankt, is de lagunevormige stofband die tussen het gloeiende gas door meandert.

Het gas van de nevel wordt tot gloeien gebracht door hete, jonge sterren, die intense ultravioletstraling uitzenden. Maar de Lagunenevel bevat nog veel jongere sterren. In de nevel zijn baby-sterren ontdekt die nog omgeven zijn door de schijven van gas en stof waaruit zij geboren zijn. Zulke pasgeboren sterren stoten vanuit hun polen soms gebundelde materiestromen (jets) uit. Wanneer dit uitgestoten materiaal zich een weg baant door het omringende gas, ontstaan tijdelijke heldere banen in het gas, zogeheten Herbig-Haro-objecten [3], die de pasgeboren sterren makkelijk vindbaar maken. De afgelopen vijf jaar zijn in de Lagunenevel verscheidene Herbig-Haro-objecten ontdekt. De baby boom is daar dus nog in volle gang.

Noten

[1] Bij deze survey, één van de zes VISTA-surveys die momenteel worden uitgevoerd, zullen de centrale delen van de Melkweg in de loop van vijf jaar vele malen in beeld worden gebracht. Op die manier worden enorme aantallen nieuwe veranderlijke objecten opgespoord.

[2] Bart Bok was een Nederlands-Amerikaanse astronoom die het grootste deel van zijn carrière in de VS en Australië verbleef. Hij was de eerste die de naar hem genoemde donkere objecten in stervormingsgebieden zag en opperde dat deze mogelijk verband hielden met het beginstadium van stervorming. Pas toen tientallen jaren later de eerste infraroodopnamen werden gemaakt, bleek dat in Bok-globulen baby-sterren verborgen zitten.

[3] Hoewel zij niet de eersten waren die deze objecten zagen, waren de astronomen George Herbig en Guillermo Haro wel de eersten die gedetailleerd onderzoek deden van de spectra van deze vreemde objecten en zich realiseerden dat dit niet zomaar plukken van gas en stof waren die licht weerkaatsten of onder invloed van de ultraviolette straling van jonge sterren aan het gloeien waren gebracht, maar een nieuwe klasse van objecten die verband hielden met de vorming van nieuwe sterren.

Meer informatie

Het onderzoeksteam voor VVV bestaat o.a. uit Dante Minniti (Universidad Catolica, Chili), Phil Lucas (University of Hertfordshire, VK), Ignacio Toledo  (Universidad Catolica) Maren Hempel  (Universidad Catolica).

ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, is de belangrijkste intergouvernementele sterrenkundeorganisatie in Europa, en het meest productieve astronomische observatorium ter wereld. ESO wordt ondersteund door 14 landen: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerp, de bouw en het beheer van krachtige grondobservatoria die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. ESO speelt ook een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op sterrenkundig gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staat ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld. Ook is ESO de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA. Daarnaast is ESO momenteel bezig met ontwerpstudies voor de 42-meter Europese Extremely Large optische/nabij-infrarood Telescoop (E-ELT), die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Links

• Foto’s van VISTA
• VVV-survey

Contact

Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey Telescopes Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
Mobiel: +49 151 1537 3591
E-mail: rhook@eso.org

Marieke Baan (Perscontact Nederland)
ESO Science Outreach Network en NOVA Informatie Centrum
Tel: +31(0)20-5257480
E-mail: eson-netherlands@eso.org

Connect with ESO on social media

Dit is een vertaling van ESO-persbericht eso1101.