Persbericht

Nieuwe planeet ontdekt bij ster die het dichtst bij de zon staat

10 februari 2022

Een team van astronomen dat gebruikmaakt van de Very Large Telescope (VLT) van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) in Chili heeft bewijs gevonden voor nóg een planeet die om Proxima Centauri draait, de ster die het dichtst bij ons zonnestelsel staat. De kandidaat-planeet is de derde die in het stelsel is gedetecteerd en de lichtste die tot nu toe in een baan om deze ster is ontdekt. Met slechts een kwart aardmassa is de planeet tevens een van de lichtste exoplaneten die ooit zijn opgespoord.

‘De ontdekking laat zien dat onze naaste stellaire buurman grossiert in interessante nieuwe werelden, die binnen het bereik van verder onderzoek en toekomstige verkenning liggen,’ zegt João Faria, een onderzoeker aan het Instituto de Astrofísica e Ciências do Espaço, Portugal en hoofdauteur van de studie die vandaag in Astronomy & Astrophysics is gepubliceerd. Proxima Centauri is de ster die het dichtst bij de zon staat, op iets meer dan vier lichtjaar afstand.

De onlangs ontdekte planeet, Proxima d genaamd, draait op een afstand van ongeveer vier miljoen kilometer om Proxima Centauri – minder dan een tiende van de afstand tussen Mercurius en de zon. Hij bevindt zich tussen de ster en diens leefbare zone, het gebied rond een ster waar vloeibaar water aan het oppervlak van een planeet kan voorkomen. De planeet doet er slechts vijf dagen over om één rondje om Proxima Centauri te draaien.

Van deze ster was al bekend dat hij nog twee andere planeten heeft: Proxima b, een planeet met een massa vergelijkbaar met die van de aarde die om de elf dagen een rondje om de ster voltooit, en kandidaat Proxima c, die een wijdere baan met een omlooptijd van vijf jaar doorloopt.

Proxima b werd een paar jaar geleden ontdekt met behulp van het HARPS-instrument van ESO’s 3,6-meter telescoop. De ontdekking werd in 2020 bevestigd toen wetenschappers het Proxima-stelsel observeerden met een nieuw, nauwkeuriger instrument van ESO’s VLT: de Echelle SPectrograph for Rocky Exoplanets and Stable Spectroscopic Observations (ESPRESSO). Het was tijdens deze recente VLT-waarnemingen dat de astronomen de eerste aanwijzingen ontdekten voor een signaal dat overeenkomt met een object met een omlooptijd van vijf dagen. Omdat het signaal zo zwak was, moest het team vervolgwaarnemingen doen met ESPRESSO om te bevestigen dat het van een planeet kwam, en niet gewoon van veranderingen in de ster zelf.

‘Na het verkrijgen van nieuwe waarnemingen konden we dit signaal bevestigen als een nieuwe kandidaat-planeet,’ legt Faria uit. ‘Het was een hele uitdaging om zo’n zwak signaal te detecteren en daarmee een exoplaneet te ontdekken die zo dicht bij de aarde staat.’ 

Met slechts een kwart van de massa van de aarde is Proxima d de lichtste exoplaneet die ooit met de radiale snelheidstechniek is gemeten. Hij overtreft daarmee een planeet die onlangs in het planetenstelsel L 98-59 is ontdekt. De techniek berust op het detecteren van kleine schommelingen in de beweging van een ster, veroorzaakt door de zwaartekracht van een daaromheen draaiende planeet. Het effect van de zwaartekracht van Proxima d is dermate klein dat hij Proxima Centauri slechts met ongeveer 40 centimeter per seconde (1,44 kilometer per uur) heen en weer doet bewegen.

‘Deze prestatie is uiterst belangrijk,’ zegt Pedro Figueira, ESPRESSO-instrumentwetenschapper bij ESO in Chili. ‘Ze laat zien dat de radiale snelheidstechniek het potentieel heeft om een populatie van planeten op te sporen die zo licht zijn als de onze. Planeten als deze zijn naar verwachting de meest voorkomende in ons Melkwegstelsel en kunnen mogelijk leven herbergen zoals wij dat kennen.’

‘Dit resultaat laat duidelijk zien waartoe ESPRESSO in staat is en maakt me benieuwd naar wat het instrument in de toekomst nog zal kunnen opsporen,’ voegt Faria daaraan toe.

ESPRESSO’s zoektocht naar andere werelden zal worden aangevuld door ESO’s Extremely Large Telescope (ELT), die momenteel in de Atacama-woestijn wordt gebouwd en die van cruciaal belang zal zijn voor het ontdekken en onderzoeken van nog veel meer planeten rond nabije sterren.

Meer informatie

De resultaten van dit onderzoek zijn te vinden in het artikel ‘A candidate short-period sub-Earth orbiting Proxima Centauri’ (doi:10.1051/0004-6361/202142337) dat in Astronomy & Astrophysics verschijnt.

Het onderzoeksteam bestaat uit J.P. Faria (Instituto de Astrofísica e Ciências do Espaço, Universidade do Porto, Portugal [IA/UPorto], Centro de Astrofísica da Universidade do Porto, Portugal [CAUP] en Departamento de Física e Astronomia, Faculdade de Ciências, Universidade do Porto, Portugal [FCUP]), A. Suárez Mascareño (Instituto de Astrofísica de Canarias, Tenerife, Spanje [IAC], Departamento de Astrofísica, Universidad de La Laguna, Tenerife, Spanje [IAC-ULL]), P. Figueira (European Southern Observatory, Santiago, Chili [ESO-Chili], IA-Porto), A.M. Silva (IA-Porto, FCUP), M. Damasso (Osservatorio Astrofisico di Torino, Italië [INAF-Turijn]), O. Demangeon (IA-Porto, FCUP), F. Pepe (Département d’astronomie de l’Université de Genève, Zwitserland [UNIGE]), N.C. Santos (IA-Porto, FCUP), R. Rebolo (Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Madrid, Spanje [CSIC], IAC-ULL, IAC), S. Cristiani (INAF – Osservatorio Astronomico di Trieste, Italië [OATS]), V. Adibekyan (IA-Porto), Y. Alibert (Physics Institute of University of Bern, Zwitserland), R. Allart (Department of Physics, and Institute for Research on Exoplanets, Université de Montréal, Canada, UNIGE), S.C.C. Barros (IA-Porto, FCUP), A.Cabral (Instituto de Astrofísica e Ciências do Espaço, Faculdade de Ciências da Universidade de Lisboa, Portugal [IA-Lisboa], Faculdade de Ciências da Universidade de Lisboa, Portugal [FCUL]), V. D’Odorico (OATS, Institute for Fundamental Physics of the Universe, Trieste, Italië [IFPU], Scuola Normale Superiore, Pisa, Italië), P. Di Marcantonio (OATS), X. Dumusque (UNIGE), D. Ehrenreich (UNIGE), J.I. González Hernández (IAC-ULL, IAC), N. Hara (UNIGE), J. Lillo-Box (Centro de Astrobiología (CAB, CSIC-INTA), Depto. de Astrofísica, Madrid, Spanje), G. Lo Curto (European Southern Observatory, Garching bei München, Duitsland [ESO], ESO-Chili), C. Lovis (UNIGE), C.J.A.P. Martins (IA-Porto, Centro de Astrofísica da Universidade do Porto, Portugal), D. Mégevand (UNIGE), A. Mehner (ESO-Chili), G. Micela (INAF - Osservatorio Astronomico di Palermo, Italië), P. Molaro (OATS), IFPU), N.J. Nunes (IA-Lisboa), E. Pallé (IAC, IAC-ULL), E. Poretti (INAF – Osservatorio Astronomico di Brera, Merate, Italië), S.G. Sousa (IA-Porto, FCUP), A. Sozzetti (INAF-Turijn), H. Tabernero (Centro de Astrobiología, Madrid, Spanje [CSIC-INTA]), S. Udry (UNIGE) en M.R. Zapatero Osorio (CSIC-INTA).

De Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) stelt wetenschappers van over de hele wereld in staat om de geheimen van het heelal te ontdekken, ten bate van iedereen. Wij ontwerpen, bouwen en exploiteren observatoria van wereldklasse die door astronomen worden gebruikt om spannende vragen te beantwoorden en de fascinatie voor astronomie te verspreiden, en bevorderen internationale samenwerking op het gebied van de astronomie. ESO, in 1962 opgericht als intergouvernementele organisatie, wordt inmiddels gedragen door 16 lidstaten (België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Ierland, Italië, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland) en door het gastland Chili, met Australië als strategische partner. Het hoofdkwartier van de ESO en haar bezoekerscentrum en planetarium, de ESO Supernova, zijn gevestigd nabij München in Duitsland, maar onze telescopen staan opgesteld in de Chileense Atacama-woestijn – een prachtige plek met unieke omstandigheden voor het doen van hemelwaarnemingen. ESO exploiteert drie waarnemingslocaties: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s  Very Large Telescope en Very Large Telescope Interferometer, evenals twee surveytelescopen: VISTA voor infrarood en de VST voor zichtbaar licht. Op Paranal zal de ESO ook de Cherenkov Telescope Array South huisvesten en exploiteren – ’s werelds grootste en gevoeligste observatorium van gammastraling. Samen met internationale partners beheert ESO APEX en ALMA op Chajnantor, twee faciliteiten die de hemel waarnemen in het millimeter- en submillimetergebied. Op Cerro Armazones, nabij Paranal, bouwen wij ‘het grootste oog ter wereld’  – ESO’s Extremely Large Telescope. Vanuit onze kantoren in Santiago, Chili, ondersteunen wij onze activiteiten in het gastland en werken wij samen met Chileense partners en de Chileense samenleving.

Links

• Onderzoeksartikel
• Foto’s van de VLT
• Ontdek meer over ESO’s Extremely Large Telescope
• Voor journalisten: abonneer je op persberichten in je eigen taal
• Voor wetenschappers: heb je een verhaal? Promoot je onderzoek

Contact

João Faria
Instituto de Astrofisica e Ciências do Espaço, Faculdade de Ciências, Universidade do Porto
Porto, Portugal
Tel: +351 226 089 855
E-mail: joao.faria@astro.up.pt

Pedro Figueira
ESO and Instituto de Astrofísica e Ciências do Espaço
Santiago, Chile
Tel: +56 2 2463 3074
E-mail: pedro.figueira@eso.org

Nuno Santos
Instituto de Astrofisica e Ciências do Espaço, Faculdade de Ciências, Universidade do Porto
Porto, Portugal
E-mail: nuno.santos@astro.up.pt

Mario Damasso
INAF – Osservatorio Astrofisico di Torino
Turin, Italy
Tel: +39 339 1816786
E-mail: mario.damasso@inaf.it

Alejandro Suárez Mascareño
Instituto de Astrofísica de Canarias
Tenerife, Spain
Tel: +34 658 778 954
E-mail: asm@iac.es

Baptiste Lavie
Département d’astronomie de l’Université de Genève
Genève, Switzerland
Tel: +41 22 379 24 88
E-mail: baptiste.lavie@unige.ch

Bárbara Ferreira
ESO Media Manager
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6670
Mobiel: +49 151 241 664 00
E-mail: press@eso.org

Marieke Baan (Perscontact Nederland)
ESO Science Outreach Network en NOVA Informatie Centrum
Tel: +31(0)20-5257480
E-mail: eson-netherlands@eso.org

Connect with ESO on social media