Persbericht

De hete blauwe sterren van Messier 47

17 december 2014

Deze spectaculaire opname van de sterrenhoop Messier 47 is gemaakt met de Wide Field Imager-camera van de 2,2-meter MPG/ESO-telescoop van de ESO-sterrenwacht op La Silla (Chili). Deze jonge open sterrenhoop wordt gedomineerd door een paar dozijn heldere, blauwe sterren, maar bevat ook enkele rode reuzensterren die daar duidelijk bij afsteken.

Messier 47 staat op een afstand van ongeveer 1600 lichtjaar in het sterrenbeeld Puppis (de ‘achtersteven’ van het mythologische schip Argo). Hij is enige tijd voor 1664 ontdekt door de Italiaanse astronoom Giovanni Battista Hodierna en later herontdekt door Charles Messier zelf, die klaarblijkelijk geen weet had van Hodierna’s eerdere waarneming.

Hoewel Messier 47 helder is en gemakkelijk waarneembaar, is het een van de dunst bevolkte open sterrenhopen. Binnen een cirkel met een middellijn van twaalf lichtjaar zijn slechts ongeveer vijftig sterren te zien. Vergelijkbare objecten bevatten soms wel duizenden sterren.

Messier 47 werd niet altijd gemakkelijk herkend. Sterker nog: hij is jarenlang ‘zoek’ geweest, omdat Messier de verkeerde coördinaten had genoteerd. Toen de sterrenhoop later nog eens werd herontdekt, kreeg hij een ander catalogusnummer: NGC 2422. Dat Messier 47 en NGC 2422 één en hetzelfde object zijn, en Messier zich had vergist, werd pas in 1959 vastgesteld door de Canadese astronoom T. F. Morris.

De heldere blauwwitte kleuren van deze sterren zijn een afspiegeling van hun temperatuur: hetere sterren zien er blauwer uit en koelere sterren roder. Het verband tussen kleur, helderheid en temperatuur kan inzichtelijk worden gemaakt met behulp van de Planck-kromme. Door de kleuren van sterren door middel van spectroscopie nauwkeuriger te onderzoeken, komen astronomen nog veel meer te weten, bijvoorbeeld hoe snel de sterren ronddraaien en wat hun chemische samenstelling is. Er staan ook enkele heldere rode sterren op de foto: dat zijn rode reuzensterren die een groter deel van hun relatief korte leven achter de rug hebben dan de minder zware en langer levende blauwe sterren [1].

Bij toeval lijkt Messier 47 vlak naast een andere, contrasterende sterrenhoop te staan: Messier 46. Met een afstand van ongeveer 5500 lichtjaar staat Messier 46 veel verder weg dan Messier 47. Bovendien bevat deze sterrenhoop veel meer sterren: minstens vijfhonderd. Ondanks dit hogere aantal sterren lijkt Messier door zijn grotere afstand duidelijk minder helder.

Messier 46 kan worden beschouwd als het oudere zusje van Messier 47. Eerstgenoemde is ruwweg 300 miljoen jaar oud, laatstgenoemde maar 78 miljoen jaar. Hierdoor hebben de zwaarste en helderste sterren van Messier hun korte leven al achter de rug, en zijn alleen de koelere, rodere sterren nog over.

Deze foto van Messier 47 is gemaakt in het kader van het ESO Cosmic Gems-programma. Dat is een initiatief waarbij interessante, intrigerende of visueel aantrekkelijke objecten voor educatieve of publicitaire doeleinden met ESO-telescopen worden gefotografeerd. Het programma maakt voornamelijk gebruik van ‘telescooptijd’ die niet voor wetenschappelijke waarnemingen is gereserveerd. Alle verzamelde gegevens staan via ESO’s wetenschappelijk archief ook ter beschikking van astronomen.

Noten

1] De levensduur van een ster wordt voornamelijk bepaald door zijn massa. De levensduur van zware sterren, die veel meer materie bevatten dan onze zon, loopt in de miljoenen jaren. Maar minder zware sterren kunnen vele miljarden jaren blijven stralen. De sterren van een sterrenhoop zijn allemaal ongeveer even oud en hebben aanvankelijk dezelfde chemische samenstelling. De heldere, zware sterren evolueren dus het snelst, veranderen eerder in rode reuzen en doven het eerst uit. Uiteindelijk blijven alleen lichte, koele sterren over.

Meer informatie

ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die uitsluitend is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO is ook de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO momenteel de bouw voor van de 39-meter Europese Extremely Large optical/near-infrared Telescope (E-ELT), die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.