Mededeling

25 jaar fantastische wetenschap en techniek met ESO’s Very Large Telescope

25 mei 2023

ESO’s Very Large Telescope (VLT), een van de meest geavanceerde optische telescopen ter wereld, viert vandaag zijn 25ste verjaardag. In het afgelopen tweeënhalve decennium heeft de VLT vanaf zijn thuisbasis in de Chileense Atacama-woestijn een grote impact gehad op ons begrip van het heelal, en diverse opmerkelijke primeurs afgeleverd.

De VLT is het vlaggenschip van de Europese optische astronomie op de grond. Hij bestaat uit vier vast opgestelde telescopen met hoofdspiegels met een diameter van 8,2 meter en vier verplaatsbare 1,8-meter hulptelescopen, die deel uitmaken van de VLT Interferometer. Op 25 mei 1998 maakte de eerste vaste telescoop, Antu, zijn eerste opnamen, waarmee een nieuw tijdperk voor de astronomie begon.

Sindsdien hebben astronomen op basis van gegevens die met de VLT-telescopen zijn verzameld meer dan tienduizend wetenschappelijke artikelen geproduceerd – gemiddeld meer dan één peer-reviewed artikel per dag. Enkele van de belangrijkste onderzoeken die met behulp van de VLT zijn gedaan, zijn het bestuderen van het superzware zwarte gat in het centrum van ons Melkwegstelsel en de bevestiging van de versnelde uitdijing van het heelal, die beide in Nobelprijzen hebben geresulteerd. Andere belangrijke resultaten zijn de eerste directe opname van een planeet buiten ons zonnestelsel en de karakterisering van de eerste zichtbare tegenhanger van een bron van zwaartekrachtstraling.

De opmerkelijke bijdragen van de VLT aan de wetenschap zijn te danken aan zijn geavanceerde instrumentenpakket. Een van de meest veelzijdige en populaire instrumenten binnen de astronomische gemeenschap is de FOcal Reducer and low dispersion Spectrograph (FORS), die met zeer hoge gevoeligheid opnamen kan maken van relatief grote stukken hemel. Met FORS zijn enkele van de meest iconische astronomische VLT-opnamen gemaakt. Een ander veelzijdig instrument is de Multi Unit Spectroscopic Explorer (MUSE), een krachtige spectrograaf waarmee astronomen 3D-beelden van het heelal kunnen maken. De VLT beschikt ook over X-shooter, waarmee een breed scala aan astronomische objecten kan worden waargenomen, zowel relatief zwakke als zeer heldere. Ook GRAVITY, een instrument van de VLT-interferometer, is bijzonder omdat deze het licht van vier telescopen samenvoegt en stabiliseert, waardoor astronomen uiterst kleine details in zeer zwakke objecten kunnen vastleggen.

Naast zijn veelzijdige instrumenten omvat de VLT een geavanceerd adaptief optisch systeem om de door atmosferische turbulentie veroorzaakte beeldonscherpte te corrigeren. Zijn viervoudige lasersysteem, dat op de vierde vaste telescoop (Yepun) is geïnstalleerd, wordt gebruikt om natriumatomen in de aardatmosfeer in aangeslagen toestand te brengen en is misschien wel het meest zichtbare onderdeel van het adaptieve optische systeem van de VLT. De aangeslagen atomen zenden licht uit dat door de atmosfeer op dezelfde manier wordt beïnvloed als het licht van echte sterren. Het uitgezonden licht wordt door de telescoop opgevangen en kan door het adaptieve optische systeem worden gebruikt om de door de atmosfeer veroorzaakte vervormingen te meten en vervolgens te corrigeren. In combinatie met de ongekend donkere hemel van de Atacama-woestijn, zorgt dit systeem ervoor dat de telescoop uiterst scherpe opnamen kan maken.

De VLT staat nog steeds aan het front van wetenschap en techniek en zal naar verwachting nog jarenlang belangrijke ontdekkingen blijven doen. Om dat te bewerkstelligen worden de vaste telescopen 1 t/m 3, als onderdeel van upgrades van het GRAVITY-instrument, momenteel voorzien van een laser-volgster.

ESO zal de verjaardag van de VLT deze week vieren op haar sociale mediakanalen, en ook de eerste aflevering van ESO’s nieuwe Chasing Starlight YouTube show staat in het teken van de meest opmerkelijke VLT-ontdekkingen.