Komunikat prasowy

„Wielkie zaskoczenie”: astronomowie znaleźli planetę na prostopadłej orbicie wokół pary gwiazd

16 kwietnia 2025

Astronomowie odkryli planetę, której orbita przebiega pod kątem 90 stopni wokół rzadkiej pary dziwnych gwiazd. To pierwszy przypadek mocnego dowodu na istnienie planet na orbitach polarnych wokół gwiezdnej pary. Zaskakujące odkrycie było możliwe dzięki Bardzo Dużemu Teleskopowi (VLT) należącemu do Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO).

W ciągu ostatnich lat odkryto kilka planet krążących wokół dwóch gwiazd na raz, jak w przypadku fikcyjnego świata Tatooine z Gwiezdnych wojen. Planety te zwykle zajmują orbity, które mniej więcej pokrywają się z płaszczyzną, w której ich macierzyste gwiazdy okrążają się nawzajem. Pojawiały się już wskazówki, że mogłyby istnieć planety na orbitach prostopadłych (polarnych) wokół układu podwójnego gwiazd. W teorii orbity te są stabilne, wykryto nawet dyski formujące planety na orbitach polarnych wokół gwiezdnych par. Jednak dotąd brakowało wyraźnego dowodu, że takie polarne planety istnieją.

Jestem bardzo podekscytowany możliwością udziału w wykrywaniu wiarygodnych dowodów, że taka konfiguracja istnieje”, mówi Thomas Baycroft, doktorant na University of Birmingham (Wielka Brytania), który kierował badaniami opublikowanymi dzisiaj w Science Advances.

Bezprecedensowa egzoplaneta, nazwana 2M1510 (AB) b, krąży wokół pary młodych brązowych karłów – obiektów większych niż olbrzymie gazowe planety, ale zbyt małych, aby stać się właściwymi gwiazdami. Dwa brązowe karły powodują wzajemne zaćmienia widoczne z Ziemi, co czyni jest tzw. układem podwójnym zaćmieniowym. System ten jest niesamowicie rzadki: to dopiero druga znana dotąd para brązowych karłów w układzie podwójnym zaćmieniowym, a pierwszy przypadek egzoplanet odkrytej na trajektorii biegnącej pod kątem prostym do orbity dwóch gwiazd macierzystych.

„Planeta krążąca wokół nie tyle nawet układu podwójnego, a układu podwójnego brązowych karłów, na dodatek na orbicie polarnej, to coś niesamowitego”, mówi współautor Amaury Triaud, profesor na University of Birmingham.

Zespół znalazł planetę podczas dopracowywania parametrów orbitalnych i fizycznych dwóch brązowych karłów poprzez wykonywanie obserwacji instrumentem Ultraviolet and Visual Echelle Spectrograph (UVES) na teleskopie VLT w Obserwatorium Paranal, należącym do ESO. Para brązowych karłów, znana jako 2M1510, została po raz pierwszy wykryta w 2018 roku przez Triauda i współpracowników przy pomocy Search for habitable Planets EClipsing ULtra-cOOl Stars (SPECULOOS), innego urządzenia w Paranal.

Astronomowie obserwowali, że trajektorie orbitalne dwóch gwiazd w 2M1510 były odpychane i przyciągane w nietypowy sposób, co doprowadziło do wniosku o istnieniu egzoplanety o dziwnym kącie nachylenia orbity. „Sprawdziliśmy wszystkie możliwe scenariusze i jedynym zgodnym z naszymi danymi jest planeta na orbicie polarnej wokół tego układu podwójnego”, tłumaczy Baycroft [1].

“Odkrycie było zrządzeniem losu, pod tym względem, że nasze obserwacje nie były prowadzone w celu poszukiwania takiej planety lub takiej konfiguracji orbitalnej. Dlatego jest to wielkie zaskoczenie” dodaje Triaud. “Ogólnie rzecz biorąc, myślę, że pokazuje to nam, astronomom, ale także ogółowi społeczeństwa, co jest możliwe w fascynującym Wszechświecie ,w którym żyjemy.”

Uwagi

[1] W nowych badaniach z Science Advances, 2M1510 lub 2M1510 AB to nazwy nadane zaćmieniowemu układowi podwójnemu brązowych karłów, M1510 A i 2M1510 B. Wiadomo, iż system ten ma też trzecią gwiazdę, krążącą w znacznej odległości od wspomnianej pary, autorzy pracy nazywają ją 2M1510 C. W pracy pokazano, ze trzecia gwiazda jest zbyt daleko, aby wywoływać zaburzenia orbitalne.

Więcej informacji

Wyniki badań przedstawiono w artykule, który ukaże się w Science Advances, pod tytułem “Evidence for a polar circumbinary exoplanet orbiting a pair of eclipsing brown dwarfs.”

Skład zespołu badawczego: T. A. Baycroft (University of Birmingham, Birmingham, Wielka Brytania), L. Sairam (University of Birmingham, Birmingham, Wielka Brytania; University of Cambridge, Cambridge, Wielka Brytania), A. H. M. J. Triaud (University of Birmingham, Birmingham, Wielka Brytania), A. C. M. Correia (Universidade de Coimbra, Coimbra, Portugal; Observatoire de Paris, Université PSL, Francja).

Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO) umożliwia naukowcom z całego świata na odkrywanie tajemnic Wszechświata z korzyścią dla nas wszystkich. Projektujemy, budujemy i zarządzamy światowej klasy obserwatoriami naziemnymi – których astronomowie używają do odpowiadania na ciekawe pytania i szerzenia fascynacji astronomią – a także promujemy międzynarodową współpracę w astronomii. Ustanowione w 1962 roku jako organizacja międzynarodowa, ESO jest wspierane przez 16 krajów członkowskich (Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Irlandia, Holandia, Niemcy, Polska, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy), a także Chile jako kraj gospodarz, oraz Australię jako strategicznego partnera. Siedziba ESO, a także jego centrum popularyzacji nauki i planetarium (ESO Supernova) znajdują się w pobliżu Monachium w Niemczech, natomiast chilijska pustynia Atakama – niesamowite miejsce z wyjątkowymi warunkami do obserwacji nieba – jest domem dla naszych teleskopów. ESO zarządza trzema lokalizacjami obserwacyjnymi w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada teleskop VLT (Very Large Telescope – Bardzo Duży Teleskop) oraz dwa teleskopy do przeglądów nieba. VISTA pracuje w podczerwieni, VLT Survey Telescope w zakresie widzialnym. W Paranal ESO zarządza także południowym obserwatorium CTA (Cherenkov Telescope Array South) – największym na świecie i najbardziej czułym obserwatorium promieniowania gamma. Wspólnie z międzynarodowymi partnerami ESO zarządza także radioteleskopami APEX i ALMA, które są instrumentami do obserwacji nieba w zakresach milimetrowym i submilimetrowym. Na Cerro Armazones, niedaleko Paranal, budujemy „największe oko świata na niebo”, czyli Ekstremalnie Wielki Teleskop (Extremely Large Telescope, ELT). Nasza działalność w Chile jest zarządzana z biur ESO w Santiago, gdzie współpracujemy też z chilijskimi partnerami.    

University of Birmingham znajduje się wśród top 100 instytucji na świecie. Nasza praca przyciąga ludzi z całego świata do Birmingham, w tym badaczy, nauczycieli i ponad 8000 międzynarodowych studentów z ponad 150 krajów.

Linki

• Publikacja naukowa
• Zdjęcia VLT
• Dla dziennikarzy: subscribe to receive our releases under embargo in your language and apply to take part in ESO's (partly funded) 2025 strategic media visit (NEW)
• Dla naukowców: got a story? Pitch your research
• New ESO analysis confirms severe damage from industrial complex planned near Paranal

Kontakt

Thomas Baycroft (English, French)
School of Physics and Astronomy, University of Birmingham
Birmingham, UK
E-mail: txb187@student.bham.ac.uk

Amaury Triaud (French, English, Spanish)
School of Physics and Astronomy, University of Birmingham
Birmingham, UK
Tel.: +44 121 414 4553
E-mail: A.Triaud@bham.ac.uk

Bárbara Ferreira
ESO Media Manager
Garching bei München, Germany
Tel.: +49 89 3200 6670
Tel. kom.: +49 151 241 664 00
E-mail: press@eso.org

Press office
University of Birmingham
Birmingham, UK
Tel.: +44 (0) 121 414 2772
E-mail: pressoffice@contacts.bham.ac.uk

Krzysztof Czart (Kontakt dla mediów Polska)
Sieć Popularyzacji Nauki ESO oraz Urania - Postępy Astronomii
Toruń, Polska
Tel.: +48 513 733 282
E-mail: eson-poland@eso.org

Śledź ESO w mediach społecznościowych