Komunikat prasowy

ALMA uchwyciła piękną pozostałość po gwiezdnej walce

5 lutego 2020

Astronomowie korzystający z obserwatorium Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), w którym partnerem jest ESO, dostrzegli niezwykły obłok gazu, który jest efektem konfrontacji pomiędzy dwoma gwiazdami. Jedna z gwiazd urosła do tak wielkich rozmiarów, że pochłonęła drugą, która z kolei zbliżając się po spirali do swojej partnerki spowodowała odrzucenie jej zewnętrznych warstw.

Podobnie jak ludzie, gwiazdy zmieniają się z wiekiem i w końcu umierają. W przypadku Słońca i podobnych do niego gwiazd, zmiana zachodzi poprzez fazę, w której, po wypaleniu całego wodoru w jądrze, gwiazda pęcznieje do wielkiego i jasnego czerwonego olbrzyma. W końcu umierające Słońce utraci swoje zewnętrzne warstwy, pozostawiając jądro: gorącą I gęstą gwiazdę zwaną białym karłem.

„Układ gwiazdowy HD101584 jest specjalny pod takim względem, iż opisany ‘proces śmierci’ został zakończony dramatycznie i przedwcześnie przez towarzyszącą pobliską małomasywnę gwiazdę, która została wchłonięta przez olbrzyma” mówi Hans Olofsson z Chalmers University of Technology (Szwecja), który kierował najnowszymi badaniami tego intrygującego obiektu, opublikowanymi w Astronomy & Astrophysics.

Dzięki obserwacjom przy pomocy ALMA, uzupełnionym danymi z innego użytkowanego przez ESO teleskopu – Atacama Pathfinder EXperiment (APEX) – Olofsson i jego zespół wiedzą teraz, że to co wydarzyło się w układzie podwójnym HD101584 było podobne do gwiezdnej walki. Gdy główna gwiazda napęczniała do czerwonego olbrzyma, stała się wystarczająco duża, aby pochłonąć mniej masywną partnerkę. W odpowiedzi, mniejsza gwiazda zaczęła poruszać się po spirali w stronę jądra czerwonego olbrzyma, ale nie zderzając się z nim. Manewr ten spowodował wybuch większej gwiazdy, rozpraszając warstwy gazu i odkrywając jądro.

Zespół wskazuje, że skomplikowana struktura gazu w mgławicy HD101584 jest skutkiem ruchu mniejszej gwiazdy po spirali w stronę czerwonego olbrzyma, a także dżetów gazu powstałych w trakcie tego procesu. Jako śmiertelny cios w już pokonane warstwy gazu, dżety te przebiły się przez wcześniej wyrzucona materię, tworząc pierścienie gazu i jasne niebieskawe i czerwonawe plamy widoczne w mgławicy.

Pozytywnym aspektem gwiezdnej walki jest pomoc astronomom w lepszym zrozumieniu końcowej ewolucji gwiazd takich jak Słońce. „Obecnie możemy opisać procesy śmierci wspólne dla wielu gwiazd podobnych do Słońca, ale nie potrafimy wyjaśnić dlaczego albo w jaki dokładnie sposób się odbywają. HD101584 daje nam ważne wskazówki dla rozwiązania zagadki, ponieważ znajduje się obecnie w krótkiej fazie przejściowej pomiędzy lepiej zbadanymi stadiami ewolucji. Dzięki szczegółowym obrazom otoczenia HD101584 możemy ustalić połączenie pomiędzy istniejącą wcześniej olbrzymią gwiazdą, a gwiezdną pozostałością, którą wkrótce się stanie” mówi współautorka badań Sofia Ramstedt z Uppsala University w Szwecji.

Inna współautorka, Elizabeth Humphreys z ESO w Chile, podkreśliła, że ALMA i APEX, które znajdują się w tym kraju w obszarze Atakamy, były kluczowe dla umożliwienia naukowcom „zbadania w akcji zarówno fizyki, jak i chemii” w obłoku gazu. Dodała: „Oszałamiający obraz okołogwiazdowego środowiska HD101584 nie byłby możliwy bez wyjątkowej czułości i rozdzielczości kątowej dostarczanej przez ALMA.”

O ile obecne teleskopy pozwalają astronomom na badanie gazu wokół układu podwójnego, dwie gwiazdy w centrum skomplikowanej mgławicy są zbyt blisko siebie oraz zbyt daleko od nas, aby je rozdzielić. Ekstremalnie Wielki Teleskop (ELT), który ESO buduje w Chile na pustyni Atakama, „dostarczy informacji na temat ‘serca’ tego obiektu”, mówi Olofsson. Pozwoli to na lepsze spojrzenie na walczącą parę. 

Więcej informacji

Wyniki badań przedstawiono w artykule opublikowanym w Astronomy & Astrophysics.

Skład zespołu badawczego: H. Olofsson (Department of Space, Earth and Environment, Chalmers University of Technology, Onsala Space Observatory, Szwecja [Chalmers]), T. Khouri (Chalmers), M. Maercker (Chalmers), P. Bergman (Chalmers), L. Doan (Department of Physics and Astronomy, Uppsala University, Sweden [Uppsala]), D. Tafoya (National Astronomical Observatory of Japan), W. H. T. Vlemmings (Chalmers), E. M. L. Humphreys (European Southern Observatory [ESO], Garching, Niemcy), M. Lindqvist (Chalmers), L. Nyman (ESO, Santiago, Chile) oraz S. Ramstedt (Uppsala).

Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) jest międzynarodowym kompleksem badawczym w ramach partnerstwa pomiędzy ESO, U.S. National Science Foundation (NSF) oraz National Institutes of Natural Sciences (NINS) of Japan, we współpracy z Chile. ALMA jest finansowana przez ESO w imieniu Krajów Członkowskich, przez NSF we współpracy z National Research Council of Canada (NRC) i National Science Council of Taiwan (NSC) oraz przez NINS we współpracy z Academia Sinica (AS) na Tajwanie i Korea Astronomy and Space Science Institute (KASI). Budowa i zarządzanie ALMA są kierowane przez ESO w imieniu Krajów Członkowskich, przez National Radio Astronomy Observatory (NRAO), zarządzane przez Associated Universities, Inc. (AUI), w imieniu Ameryki Północnej oraz przez National Astronomical Observatory of Japan (NAOJ) w imieniu Azji Wschodniej. Joint ALMA Observatory (JAO) umożliwia zunifikowane kierowanie i zarządzanie budową, testowaniem i działaniem ALMA.

ESO jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Ma 16 krajów członkowskich: Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Irlandia, Holandia, Niemcy, Polska, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy, dodatkowo Chile jest kraje gospodarzem, a Australia strategicznym partnerem. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada teleskop VLT (Very Large Telescope - Bardzo Duży Teleskop), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest głównym partnerem ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. Z kolei na Cerro Armazones, niedaleko Paranal, ESO buduje 39-metrowy teleskop ELT (Extremely Large Telescope - Ekstremalnie Wielki Teleskop), który stanie się „największym okiem świata na niebo”.

Linki

Kontakt

Hans Olofsson
Chalmers University of Technology
Onsala, Sweden
Tel.: +46 31 772 5535
E-mail: hans.olofsson@chalmers.se

Elizabeth Humphreys
European Southern Observatory (ESO)
Santiago, Chile
Tel.: +56 2 2463 6912
E-mail: ehumphre@eso.org

Sofia Ramstedt
Uppsala University
Uppsala, Sweden
Tel.: +46 18 471 5970
E-mail: sofia.ramstedt@physics.uu.se

Bárbara Ferreira
ESO Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel.: +49 89 3200 6670
Tel. kom.: +49 151 241 664 00
E-mail: pio@eso.org

Krzysztof Czart (Kontakt dla mediów Polska)
Sieć Popularyzacji Nauki ESO oraz Urania - Postępy Astronomii
Toruń, Polska
Tel.: +48 513 733 282
E-mail: eson-poland@eso.org

Śledź ESO w mediach społecznościowych

Jest to tłumaczenie Komunikatu prasowego ESO eso2002

O komunikacie

Komunikat nr:eso2002pl
Nazwa:HD101584
Typ:Milky Way : Star : Evolutionary Stage : Red Giant
Milky Way : Star : Grouping : Binary
Facility:Atacama Large Millimeter/submillimeter Array
Science data:2019A&A...623A.153O

Zdjęcia

ALMA image of HD101584
ALMA image of HD101584
Po angielsku
Location of HD101584 in the constellation of Centaurus
Location of HD101584 in the constellation of Centaurus
Po angielsku
Wide-field view of the region of the sky where HD101584 is located
Wide-field view of the region of the sky where HD101584 is located
Po angielsku

Filmy

ESOcast 216 Light: ALMA Catches Beautiful Outcome of Stellar Fight
ESOcast 216 Light: ALMA Catches Beautiful Outcome of Stellar Fight
Po angielsku
Zooming into HD101584
Zooming into HD101584
Po angielsku