Komunikat prasowy

Gwiezdny matecznik kształtowany i niszczony przez niewdzięczne potomstwo

2 lipca 2014

Mało znany obłok kosmicznego gazu i pyłu o nazwie Gum 15 jest miejscem narodzin i domem młodych, gorących gwiazd. Gwiazdy te - piękne i śmiertelnie niebezpieczne – uformowały wygląd swojej macierzystej mgławicy, a w miarę dorastania ostatecznie spowodują jej zniszczenie.

Zdjęcie zostało wykonane w ramach programu Kosmicznych Klejnotów ESO (ESO Cosmic Gems) [1] za pomocą instrumentu Wide Field Imager na teleskopie 2,2-metrowym teleskopie MPG/ESO w Obserwatorium La Silla w Chile. Prezentuje obiekt Gum 15 widoczny w konstelacji Żagla, położony około 3000 lat świetlnych od Ziemi [2]. Ten świecący obłok jest dobrym przykładem obszaru HII [3]. Tego rodzaju obłoki tworzą jedne z najbardziej spektakularnych obiektów astronomicznych, które możemy dostrzec, na przykład Mgławicę Orzeł (zawierającą także strukturę zwaną „Filarami Stworzenia”), Wielką Mgławicę w Orionie oraz mniej znany obiekt Gum 15.

Wodór (H) jest najbardziej rozpowszechnionym pierwiastkiem we Wszechświecie, można go znaleźć praktycznie w każdym środowisku zbadanym przez astronomów. Obszary HII nieco się różnią, gdyż zawierają istotne ilości zjonizowanego wodoru – atomy wodoru, które utraciły swoje elektrony na skutek interakcji z fotonami promieniowania ultrafioletowego. Gdy zjonizowane jądro wodoru ponownie przechwytuje elektron, uwalnia światło o charakterystycznej długości fali. To właśnie dzięki temu mgławice takie jak Gum 15 uzyskują czerwonawy kolor – rodzaj świecenia, który astronomowie nazywają linią wodoru alfa (Hα).

W obszarach HII jonizujące fotony pochodzą od młodych, gorących gwiazd I Gum 15 nie jest tutaj wyjątkiem. W centrum zdjęcia widać jedną z gwiazd: HD 74804, najjaśniejszą członkinię gromady gwiazd Collinder 197.

Zwichrowany, nieregularny kształt, który uwypukla piękno mgławicy, jest typowy dla obszarów HII i również jest efektem działania gwiazd znajdujących się wewnątrz. Obszary HII mają różne kształty, ponieważ rozmieszczenie gwiazd i gazu wewnątrz nich jest bardzo nieregularne. Oprócz interesującego kształtu Gum 15 mamy tutaj ciemne pasma przesłaniającego pyłu widoczne w centrum zdjęcia i nieco niebieskiej poświaty od struktur je przecinających. Struktury pyłowe w mgławicy przypominają większą, ale słabszą wersję bardziej znanej Mgławicy Trójlistna Koniczyna (Messier 20), aczkolwiek w tym przypadku lepsza byłaby nazwa nawiązująca do podziału na dwie części, a nie trzy.

W obszarze HII takim jak opisywany, w okresie kilku milionów lat mogą narodzić się tysiące gwiazd. Niektóre z nich wywołują świecenie i rzeźbią kształt mgławicy, aby ostatecznie ją zniszczyć. Gdy nowo narodzone gwiazdy przejdą przez swoje niemowlęce stadia rozwoju, cząstki silnych wiatrów gwiazdowych kształtować i rozwiewać gazy wokół nich, a gdy najbardziej masywne gwiazdy zaczną umierać, Gum 15 zginie razem z nimi. Niektóre z gwiazd są tak wielkie, że zakończą swój żywot w eksplozjach jako supernowe i rozrzucą ostatnie ślady po obszarze HII, pozostawiając tylko gromadę młodych gwiazd.

Uwagi

[1] Program Kosmicznych Klejnotów ESO to inicjatywa, w ramach której uzyskiwane są zdjęcia interesujących, intrygujących i wizualnie atrakcyjnych obiektów dla celów edukacyjnych i popularyzacji nauki. Program używa czasu na teleskopach, który z różnych względów nie może być wykorzystany do obserwacji naukowych. Wszystkie zebrane dane są jednak także dostępne dla astronomów poprze archiwum naukowe ESO.

[2] Nazwa obiektu pochodzi od australijskiego astronoma Colina Guma, który w 1955 roku opublikował katalog obszarów HII.

[3] Obszary HII (wymawiane jako “ha dwa”) to wielkie obłoki gazu i pyłu, w których następują gwałtowne procesy narodzin gwiazd – są domami bardzo młodych gwiazd.

Więcej informacji

ESO jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Jest wspierane przez 15 krajów: Austria, Belgia, Brazylia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada Bardzo Duży Teleskop (Very Large Telescope), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest europejskim partnerem dla rewolucyjnego teleskopu ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. ESO planuje obecnie 39-metrowy Ekstremalnie Wielki Teleskop Europejski (European Extremely Large optical/near-infrared Telescope - E-ELT), który stanie się “największym okiem świata na niebo”.

Linki

• Zdjęcia 2,2-metrowego teleskopu MPG/ESO
• Inne zdjęcia wykonane za pomocą 2,2-metrowego teleskopu MPG/ESO
• Zdjęcia La Silla

Kontakt

Richard Hook
ESO, Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel.: +49 89 3200 6655
Tel. kom.: +49 151 1537 3591
E-mail: rhook@eso.org

Krzysztof Czart (Kontakt dla mediów Polska)
Sieć Popularyzacji Nauki ESO oraz Urania - Postępy Astronomii
Toruń, Polska
Tel.: +48 513 733 282
E-mail: eson-poland@eso.org

Śledź ESO w mediach społecznościowych