Komunikat prasowy

Dokładniejsze spojrzenie na Centaurus A

16 maja 2012

Na nowym zdjęciu z Europejskiego Obserwatorium Południowego została sfotografowana dziwna galaktyka Centaurus A. Biorąc pod uwagę łączny czas ekspozycji przekraczający 50 godzin, jest to prawdopodobnie najgłębszy widok tego spektakularnego obiektu. Fotografię uzyskano za pomocą instrumentu Wide Field Imager na 2,2-metrowym teleskopie MPG/ESO w Obserwatorium La Silla w Chile.

Centaurus A, znana także jako NGC 5128 [1], jest nietypową galaktyką z supermasywną czarną dziurą w swoim sercu. Znajduje się około 12 milionów lat świetlnych od nas w południowej konstelacji Centaura i cieszy się mianem najsilniejszej radiogalaktyki na niebie. Astronomowie sądzą, że jasne jądro, silna emisja radiowa oraz dżety w Centaurus A są wytwarzane przez centralną czarną dziurę o masie około 100 milionów razy większej niż masa Słońca. Materia z gęstych centralnych części galaktyki spadają w kierunku czarnej dziury uwalnia olbrzymie ilości energii.

Zdjęcie z kamery szerokiego pola (Wide Field Imager - WFI) pozwala nam docenić eliptyczną naturę galaktyki, która ukazuje się jako wydłużony kształt słabszych zewnętrznych części. Poświata, która wypełnia większość zdjęcia, pochodzi od setek miliardów chłodniejszych i starszych gwiazd. Jednak w przeciwieństwie do większości galaktyk eliptycznych, gładki kształt Centaurus A jest zaburzony przez szerokie pasmo ciemnej materii, która przesłania centrum galaktyki.

Ciemne pasmo zawiera wielkie ilości gazu, pyłu i młodych gwiazd. Jasne, młode gromady gwiazd widoczne są na górnym-prawym i dolnym-lewym brzegu pasma, razem z czerwoną poświatą gwiazdotwórczych obłoków wodorowych, podczas gdy niektóre pojedyncze obłoki pyłu są widoczne na tle gwiazd. Pyłowe pasmo jest prawdopodobnie zniekształconymi pozostałościami po galaktyce spiralnej, będącej w procesie rozrywania przez siły grawitacyjne olbrzymiej galaktyki eliptycznej.

Nowa seria zdjęć z WFI obejmuje długie ekspozycje w filtrach czerwonym, zielonym i niebieskim, a także w filtrach specjalnie zaprojektowanych do wyizolowania światła od świecącego wodoru i tlenu. Te ostatnie pomagają nam w dostrzeżeniu optycznych dżetów wokół Centaurus A, które były ledwo widoczne na poprzednim zdjęciu z kamery szerokiego pola WFI (eso0315a)

Oddalając się od galaktyki, w lewym górnym rogu zdjęcia znajdują się dwie grupy czerwonawych włókien, których położenie mniej więcej pasuje do olbrzymich dżetów, świetnie widocznych na obrazach radiowych. Oba zestawy włókiem są gwiezdnymi żłobkami, zawierającymi młode, gorące gwiazdy [2]. Nad lewą stroną pyłowego pasma możemy znaleźć wewnętrzne włókna, położone około 30 000 lat świetlnych od jądra. Jeszcze dalej, około 65 000 lat świetlnych od jądra galaktyki, blisko lewego, górnego rogu zdjęcia, widać zewnętrzne włókna. Przypuszczalnie jest także znacznie słabszy ślad drugiego dżetu, rozciągający się na dole po prawej.

Centaurus A jest intensywnie badana w zakresach fal od radiowych aż do gamma. W szczególności obserwacje rentgenowskie i radiowe były kluczowe dla badań interakcji pomiędzy energetycznym wkładem od centralnej supermasywnej czarnej dziury, a jej otoczeniem (zobacz eso0903). Badania galaktyki Centaurus A za pomocą sieci ALMA dopiero się rozpoczynają.

Wiele obserwacji Centaurus A użytych do wykonania tego zdjęcia, zostało uzyskanych w celu sprawdzenia czy naziemne przeglądy nieba mogą być wykorzystane do badania gwiazd zmiennych w galaktykach poza grupą lokalną [3], takich jak Centaurus A. Odkryto ponad 200 nowych gwiazd zmiennych w Centaurus A.

Uwagi

[1] Galaktykę po raz pierwszy udokumentował 4 sierpnia 1826 roku brytyjski astronom James Dunlop w obserwatorium Parramatta w Australii. Często jest nazywana Centaurus A, ponieważ była pierwszym dużym źródłem fal radiowych odkrytych w konstelacji Centaura w latach 50. ubiegłego wieku.

[2] Pochodzenie obu pasm nie jest jasne i astronomowie ciągle spierają się czy są one wynikiem jonizacji spowodowanej przez promieniowanie jądra, czy może efektem fal uderzeniowych w zgęszczeniach gazu.

[3] Więcej informacji można znaleźć w artykule J.T.A. de Jong et al. 2008.

Więcej informacji

W roku 2012 mija 50. rocznica utworzenia Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO). ESO jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Jest wspierane przez 15 krajów: Austria, Belgia, Brazylia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada Bardzo Duży Teleskop (Very Large Telescope), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest europejskim partnerem dla rewolucyjnego teleskopu ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. ESO planuje obecnie 40-metrowej klasy Ekstremalnie Wielki Teleskop Europejski (European Extremely Large optical/near-infrared Telescope - E-ELT), który stanie się “największym okiem świata na niebo”.

Linki

• Zdjęcia 2,2-metrowego Teleskopu MPG/ESO
• Fotografie wykonane za pomocą 2,2-metrowego Teleskopu MPG/ESO
• Zdjęcia La Silla

Kontakt

Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey Telescopes Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel.: +49 89 3200 6655
Tel. kom.: +49 151 15 37 35 91
E-mail: rhook@eso.org

Krzysztof Czart (Kontakt dla mediów Polska)
Sieć Popularyzacji Nauki ESO oraz Urania - Postępy Astronomii
Toruń, Polska
Tel.: +48 513 733 282
E-mail: eson-poland@eso.org

Śledź ESO w mediach społecznościowych

Jest to tłumaczenie Komunikatu prasowego ESO eso1221