ESO w skrócie

Astronomia jest często opisywana jako najstarsza nauka i nie ma wątpliwości, że widok majestatycznej wstęgi gwiazd, Drogi Mlecznej, rozciągającej się przez niebo podczas pogodnej nocy, musi być niesamowicie inspirującym widokiem dla ludzi w każdym wieku i w każdej kulturze. Dzisiaj astronomia to jedna z najnowocześniejszych i najbardziej dynamicznych nauk, używająca najnowszych technologii i wyrafinowanych technik dostępnych dla naukowców. To ekscytujące czasy dla astronomii: technologia pozwala teraz badać obiekty na dalekich krańcach Wszechświata i wykrywać istnienie planet w pobliżu innych gwiazd. Możemy zacząć odpowiadać na fundamentalne pytanie, które fascynuje każdego z nas: czy jesteśmy sami we Wszechświecie?

ESO jest wiodącą międzyrządową organizacją naukowo-technologiczną zajmującą się astronomią. Prowadzi ambitne programy skupione na projektowaniu, budowie i użytkowaniu potężnych naziemnych urządzeń obserwacyjnych dla astronomii, umożliwiając ważne odkrycia naukowe. ESO odgrywa także wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych.

ESO posiada trzy unikalne, światowej klasy miejsca obserwacji na pustyni Atacama w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. Pierwszą lokalizacją ESO jest La Silla, góra o wysokości 2400 m n.p.m., położona 600 km na północ od Santiago de Chile. Obserwatorium La Silla jest wyposażone w kilka teleskopów optycznych o średnicach do 3,6 metra. 3,5-metrowy teleskop NTT (New Technology Telescope - Teleskop Nowej Technologii) przeniósł inżynierię i projektowanie teleskopów na nowe pole, był pierwszym na świecie, którego lustro główne kontrolował komputer. Tę technologię opracowano w ESO, a teraz stosowana jest w największych teleskopach na świecie. 3,6-metrowy teleskop ESO jest obecnie domem czołowego łowcy planet pozasłonecznych: spektrografu HARPS (High Accuracy Radial velocity Planet Searcher) o niedoścignionej precyzji.

Podczas gdy La Silla pozostaje w astronomicznej czołówce i ciągle jest drugim najbardziej produktywnym naukowo obserwatorium astronomii naziemnej, Paranal o wysokości 2600 m n.p.m., z siecią teleskopu VLT (Very Large Telescope - Bardzo Duży Teleskop), jest flagowym instrumentem europejskiej astronomii. Obserwatorium Paranal znajduje się 130 km na południe od Antofagasty w Chile, 12 km od wybrzeża Pacyfiku, w jednym z najbardziej suchych obszarów na świecie. Badania naukowe rozpoczęły się tutaj w roku 1999 i zaowocowały wieloma bardzo udanymi programami badawczymi.

VLT to najbardziej nietypowy teleskop, oparty na najnowszej technologii. To nie jest tylko jeden, ale sieć czterech teleskopów, każdy z lustrem głównym o średnicy 8,2 metra. Przy pomocy jednego takiego teleskopu można w ciągu godzinnej ekspozycji uzyskać zdjęcia obiektów niebieskich tak słabych, jak 30 magnitudo. Odpowiada to zobaczeniu obiektu, który jest cztery miliardy razy słabszy niż widoczny gołym okiem.

VLT posiada też cztery 1,8-metrowe przesuwalne teleskopy pomocnicze. Jedną z najbardziej fascynujących możliwości VLT jest opcja użycia go jako gigantycznego interferometru optycznego (interferometr VLT to VLTI). Wykonuje się to poprzez połączenie światła z kilku teleskopów: głównych lub pomocniczych. W trybie interferometrycznym teleskop widzi obraz tak ostry, jak teleskop o rozmiarze równym odległości między dwoma najdalszymi zwierciadłami. W przypadku VLTI w trybie z teleskopami pomocniczymi jest to do 200 metrów.

Co roku przygotowywanych jest około 2000 projektów obserwacyjnych na użycie teleskopów ESO, zgłaszanych na od czterech do sześciu razy więcej nocy niż jest dostępne. ESO to najbardziej produktywne naziemne obserwatorium astronomiczne na świecie, które co roku ma wyniki w wielu recenzowanych publikacjach: w samym tylko roku 2013 zostało opublikowanych 840 recenzowanych publikacji opartych na danych ESO. Co więcej, artykuły badawcze opierające się na danych z VLT są średnio dwukrotnie bardziej cytowane niż wynosi światowa średnia. Bardzo duża wydajność "maszyn naukowych" ESO generuje olbrzymie ilości danych. Są one przechowywane w Archiwum Naukowym w siedzibie ESO. Archiwum obejmuje ponad 1,5 miliona zdjęć i widm o łącznej objętości 65 terabajtów danych (65 000 000 000 000 bajtów). Odpowiada to zawartości 30 milionów książek po 1000 stron każda, które zajmowałyby 1000 kilometrów półek.

Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), największy istniejący na świecie projekt astronomii naziemnej, to rewolucyjny przyrząd dla światowej astronomii. ALMA składa się z sieci 66 gigantycznych 12-metrowych i 7-metrowych anten obserwujących na falach milimetrowych i submilimetrowych. Oficjalna inauguracja ALMA nastąpiła w 2013 roku, ale obserwacje naukowe zaczęły się już w 2011 roku. ALMA jest położona na dużej wysokości na Llano de Chajnantor (5000 m n.p.m.) — co jest jedną z najwyższych na świecie lokalizacji dla obserwatorium astronomicznego. Projekt ALMA to efekt współpracy pomiędzy Europą, Azją Wschodnią, Ameryką Północną oraz Chile.

Kolejnym krokiem po VLT jest budowa teleskopu ELT (Extremely Large Telescope - Ekstremalnie Wielki Teleskop) ze zwierciadłem głównym o średnicy 39 metrów. ELT będzie "największym okiem świata na niebo" – największym optycznym/podczerwonym teleskopem na świecie. ELT ma odpowiedzieć na wiele najpilniejszych nierozwiązanych pytań astronomii. Może zrewolucjonizować nasze rozumienie Wszechświata w stopniu takim, jak luneta Galileusza 400 lat temu. Decyzja o rozpoczęciu budowy ELT została podjęta pod koniec 2014 roku, a pierwsze światło planowane jest na 2024 rok.

Siedziba centrali ESO znajduje się w Garching koło Monachium (Niemcy). Jest to naukowe, techniczne i administracyjne centrum ESO, gdzie prowadzone są programy rozwoju technicznego, aby zapewnić obserwatoriom najbardziej zaawansowane instrumenty.