Exoplaneten

De zoektocht naar planeten buiten ons zonnestelsel speelt een zeer belangrijke rol bij de beantwoording van de diepgaande vraag of er ook elders in het heelal leven is. De sterrenwachten van ESO zijn uitgerust met een uniek arsenaal van instrumenten waarmee deze zogeheten 'exoplaneten' of 'extrasolaire planeten’ opgespoord kunnen worden.

Met behulp van de Very Large Telescope zijn astronomen er voor het eerst in geslaagd om de zwakke gloed waar te nemen van een planeet buiten ons zonnestelsel (zie ESO-persbericht eso0428 en eso0515). Deze nieuwe wereld is een reus die ongeveer vijf keer zo zwaar is als Jupiter. De opname is de eerste mijlpaal op weg naar een van de belangrijkste doelen van de moderne astrofysica: het vaststellen van de fysische bouw en chemische samenstelling van reuzenplaneten en uiteindelijk ook aardachtige planeten (zie ESO-persbericht eso0507). De VLT heeft ook een cruciale rol gespeeld bij de ontdekking van zeven planeten van aardse proporties die om de slechts 40 lichtjaar verre ster TRAPPIST-1 draaien. Drie van deze planeten bevinden zich binnen de leefbare zone om de ster en zouden oceanen van water op hun oppervlakken kunnen hebben. Daarmee telt dit planetenstelsel niet alleen meer aardachtige planeten dan dat van enig andere ster, maar ook het grootste aantal werelden die vloeibaar water op hun oppervlakken kunnen hebben. Zie ESO-persbericht eso1706.

Met HARPS, de High Accuracy Radial velocity Planet Searcher, hebben astronomen maar liefst vier planeten ontdekt die om een nabije ster draaien. Ze zijn alle vier lichter dan Neptunus, en één ervan is zelfs maar tweemaal zo zwaar als de aarde, waarmee hij de kleinste exoplaneet is die tot nog toe ontdekt is. Een van de andere planeten, die zeven aardmassa's weegt en in 66 dagen om zijn moederster draait, bevindt zich zelfs in de leefbare zone rond zijn ster. Astronomen denken dat deze planeet met oceanen is bedekt – een waterwereld. Deze ontdekking betekent een doorbraak in de zoektocht naar planeten waar leven mogelijk is (zie ESO-persbericht eso0915). Ook met behulp van HARPS hebben astronomen duidelijk bewijs gevonden dat er om de meest nabije ster, Proxima Centauri, een planeet cirkelt. Deze rotsachtige wereld, die iets meer massa heeft dan de aarde, heeft een temperatuur die het mogelijk maakt dat er vloeibaar water op zijn oppervlak is. Zie ESO-persbericht ESO Science Release eso1629.

Een andere telescoop op La Silla, die gebruik maakt van het zogeheten microlenseffect, heeft deelgenomen aan een wereldwijd netwerk van telescopen. Dit samenwerkingsverband heeft een extrasolaire planeet ontdekt die veel meer op de aarde lijkt dan alle andere planeten die tot nog toe zijn gevonden. De planeet, die slechts ongeveer vijfmaal zo zwaar is als de aarde, draait in 10 jaar om zijn moederster en heeft een vast oppervlak van gesteente en/of ijs (zie ESO-persbericht eso0603).

Over exoplaneten is een speciale brochure beschikbaar (Engelstalig).

"De minuscule signalen die HARPS heeft ontdekt, kunnen met de meeste van de huidige spectrografen niet van 'gewone ruis' onderscheiden worden."

IJzige exoplaneet (artist's impression)