Persbericht

Eerste licht voor 'Band 5' van ALMA

Dankzij nieuwe ontvangers kan ALMA beter naar kosmisch water zoeken

21 december 2016

De Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) in Chili kan sinds kort een nieuw stukje van het elektromagnetische spectrum waarnemen. Dit is mogelijk dankzij nieuwe ontvangers die in de antennes van de telescoop zijn geïnstalleerd, die radiogolven met golflengten van 1,4 tot 1,8 millimeter kunnen detecteren. De upgrade stelt astronomen in staat om de zwakke signalen van water in het nabije heelal op te vangen.

ALMA neemt radiostraling uit het heelal waar aan het laag-energetische uiteinde van het elektromagnetische spectrum. Dankzij de recent geïnstalleerde Band 5-ontvangers kan ALMA nu een compleet nieuw deel van dit radiospectrum ontsluiten, wat spannende nieuwe waarnemingsmogelijkheden biedt.

De Europese ALMA programma-wetenschapper Leonardo Testi legt het belang ervan uit: 'De nieuwe ontvangers maken het veel gemakkelijker om water te detecteren – een eerste vereiste voor leven zoals wij dat kennen – in ons zonnestelsel en verder weg in onze Melkweg en daarbuiten. Ze zullen ALMA ook in staat stellen om geïoniseerde koolstof in het jonge heelal op te sporen.'

Het is ALMA's unieke locatie, 5000 meter hoog op de dorre Chajnantor-hoogvlakte in Chili, die dergelijke waarnemingen überhaupt mogelijk maakt. Omdat ook de aardatmosfeer water bevat, kost het sterrenwachten op lagergelegen en minder droge locaties veel meer moeite om de emissie van watermoleculen in de ruimte te kunnen herkennen. De grote gevoeligheid en het grote hoekoplossend vermogen van ALMA maken dat zelfs zwakke signalen van water in het lokale heelal op deze golflengte kunnen worden vastgelegd [1].

De Band 5-ontvanger, ontwikkeld door de Group for Advanced Receiver Development (GARD) van het Onsala Space Observatory van Chalmers University of Technology in Zweden, is al getest in het SEPIA-instrument van de APEX-telescoop. Deze waarnemingen waren ook van vitaal belang om geschikte objecten te selecteren voor de eerste ontvangertests met ALMA.

De eerste productie-ontvangers werden in de eerste helft van 2015 afgeleverd door een consortium bestaande uit de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) en GARD, in samenwerking met het National Radio Astronomy Observatory (NRAO), dat een bijdrage heeft geleverd aan de lokale oscillator voor het project. De ontvangers zijn inmiddels geïnstalleerd en worden gereedgemaakt voor gebruik door de astronomische gemeenschap.

Om de pas geïnstalleerde ontvangers te testen zijn verschillende objecten waargenomen, waaronder de botsende sterrenstelsels van Arp 220, een groot stervormingsgebied nabij het centrum van de Melkweg en een stoffige rodereuzenster die op het punt staat om zijn bestaan af te sluiten met een supernova-explosie [2].

Om de verzamelde data te verwerken en te controleren zijn astronomen, samen met technische specialisten van ESO en het European ALMA Regional Centre (ARC) netwerk, in het Onsala Space Observatory in Zweden bijeengekomen voor de 'Band 5 Busy Week' die door de Nordic ARC node werd georganiseerd [3]. De definitieve resultaten zijn zojuist beschikbaar gesteld aan de wereldwijde astronomische gemeenschap.

Teamlid Robert Laing van ESO is optimistisch over de vooruitzichten van de ALMA Band 5-waarnemingen: 'Het is heel spannend om deze eerste resultaten van ALMA Band 5 met een beperkt aantal antennes te zien. In de toekomst zullen de hoge gevoeligheid en het hoekoplossend vermogen van de volledige ALMA-array ons in staat stellen om het water in allerlei objecten – van sterren-in-wording en het interstellaire medium tot de naaste omgeving van superzware zwarte gaten – gedetailleerd in kaart te brengen.'

Noten

[1] In dit uitgebreide golflengtegebied ligt een belangrijke spectrale signatuur van water – op een golflengte van 1,64 millimeter.

[2] De waarnemingen werden uitgevoerd en mogelijk gemaakt door het ALMA Extension of Capabilities team in Chili.

[3] Het ESO Band 5 Science Verification Team bestaat uit: Elizabeth Humphreys, Tony Mroczkowski, Robert Laing, Katharina Immer, Hau-Yu (Baobab) Liu, Andy Biggs, Gianni Marconi en Leonardo Testi. Het team dat de dataverwerking doet bestaat uit: Tobia Carozzi, Simon Casey, Sabine Koenig, Ana Lopez-Sepulcre, Matthias Maercker, Ivan Marti-Vidal, Lydia Moser, Sebastien Muller, Anita Richards, Daniel Tafoya en Wouter Vlemmings.

Meer informatie

De Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), een internationale astronomische faciliteit, is een samenwerkingsverband van ESO, de National Science Foundation (NSF) van de VS, de National Institutes of Natural Sciences (NINS) van Japan, met steun van de republiek Chili. ALMA wordt gefinancierd door ESO, namens haar lidstaten, door NSF, in samenwerking met de National Research Council van Canada (NRC) en de National Science Council van Taiwan (NSC), en door NINS, in samenwerking met de Academia Sinica (AS) in Taiwan en het Korea Astronomy and Space Science Institute (KASI).

De bouw en het beheer van ALMA worden geleid door ESO, namen haar lidstaten; door het National Radio Astronomy Observatory (NRAO), dat bestuurd wordt door de Associated Universities, Inc. (AUI), namens Noord-Amerika, en door het National Astronomical Observatory of Japan (NAOJ), namens Oost-Azië. De overkoepelende leiding en het toezicht op bouw, ingebruikname en beheer van ALMA is in handen van het Joint ALMA Observatory (JAO).

ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door zestien lidstaten: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland, en door gastland Chili. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO's Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die specifiek is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO is ook de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. En op Cerro Armazones, dicht bij Paranal, bouwt ESO de 39-meter Europese Extremely Large optical/near-infrared Telescope (E-ELT), die 'het grootste oog op de hemel' ter wereld zal worden.

Links

• Foto's van ALMA

Contact

Leonardo Testi
European ALMA Programme Scientist, ESO
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6541
E-mail: ltesti@eso.org

Robert Laing
ESO ALMA Scientist
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6625
E-mail: rlaing@eso.org

Richard Hook
ESO Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
Mobiel: +49 151 1537 3591
E-mail: rhook@eso.org

Marieke Baan (Perscontact Nederland)
ESO Science Outreach Network en NOVA Informatie Centrum
Tel: +31(0)20-5257480
E-mail: eson-netherlands@eso.org

Connect with ESO on social media