Persbericht

Toevallige samenstand veroorzaakt hemelse diamantring

9 april 2014

Astronomen die gebruik maken van ESO’s Very Large Telescope in Chili hebben dit frappante beeld vastgelegd van de planetaire nevel PN A66 33 – beter bekend als Abell 33. De prachtige blauwe ‘zeepbel’, ontstaan toen een oude ster zijn buitenste lagen afstootte, grenst bij toeval aan een voorgrondster. Hierdoor vertonen de twee een opvallende gelijkenis met een diamanten verlovingsring. Dit kosmische juweel is ongekend symmetrisch en vertoont zich als een volmaakte cirkel aan de hemel.

De meeste sterren die qua massa vergelijkbaar zijn met onze zon eindigen als witte dwergen – kleine, zeer compacte en hete objecten die in de loop van miljarden jaren geleidelijk afkoelen. In de aanloop naar deze laatste levensfase blazen de sterren hun atmosfeer de ruimte in. Zo ontstaat er een ‘planetaire nevel’ rond het kleine, heldere overblijfsel van de ster: een kleurrijke wolk van gloeiend gas.

Deze foto, genomen met ESO’s Very Large Telescope (VLT), toont de opmerkelijk ronde planetaire nevel Abell 33, die ongeveer 2500 lichtjaar van de aarde verwijderd is [1]. Deze objecten zijn zelden volmaakt rond – doorgaans wordt de symmetrie door iets verstoord, waardoor de planetaire nevel een onregelmatige vorm krijgt [2].

De opvallend heldere ster aan de rand van de nevel brengt een mooie illusie tot stand op deze VLT-foto. Het betreft slechts een toevallige samenstand: de ster, die HD 83535 heet, is veel dichterbij (ongeveer halverwege de aarde en Abell 33), maar staat precies op de juiste plek om het geheel nog meer cachet te geven. Tezamen vormen HD 83535 en Abell 33 een fonkelende diamantring.

Het restant van de ster waaruit Abell 33 is voortgekomen, en die bezig is om in een witte dwerg te veranderen, is net naast het centrum van de nevel zichtbaar als een kleine witte parel. Hij is nog steeds helder – helderder dan onze eigen zon – en zendt genoeg ultraviolette straling uit om de bel van uitgestoten gassen aan het gloeien te brengen.

Abell 33 is een van de 86 objecten in de Abell-catalogus van planetaire nevels, die in 1966 door astronoom George Abell is samengesteld. Abell speurde ook de hemel af naar clusters van sterrenstelsels. Dat resulteerde in de Abell-catalogus van meer dan vierduizend van deze clusters, verspreid over het noordelijk en het zuidelijk halfrond van de hemel.

Deze foto is gebaseerd op gegevens van de FOcal Reducer and low dispersion Spectrograph (FORS), een instrument van de VLT, die werden verworven in het kader van het Cosmic Gems-programma van ESO [1].

Noten

[1] Het Cosmic Gems-programma van ESO is een initiatief waarbij interessante, intrigerende of visueel aantrekkelijke objecten voor educatieve of publicitaire doeleinden met ESO-telescopen worden gefotografeerd. Het programma maakt gebruik van ‘telescooptijd’ die niet bruikbaar is voor wetenschappelijke waarnemingen. Toch kunnen de verzamelde gegevens geschikt zijn voor wetenschappelijke doeleinden en ze worden daarom ook beschikbaar gesteld aan astronomen.

[2] Bijvoorbeeld door de manier waarop de ster roteert of doordat de centrale ster deel uitmaakt van een dubbelstersysteem.

Meer informatie

ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die uitsluitend is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO is ook de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO momenteel de bouw voor van de 39-meter Europese Extremely Large optical/near-infrared Telescope (E-ELT), die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.