Persbericht

Een nadere blik op de Toby Jugnevel

9 oktober 2013

ESO’s Very Large Telescope (VLT) heeft een opmerkelijk gedetailleerde opname gemaakt van de Toby Jugnevel, een wolk van gas en stof rond een rode reuzenster. Deze foto toont de karakteristieke boogstructuur van de nevel, die een beetje op een ouderwetse bierkruik lijkt.

De Toby Jugnevel, die officieel IC 2220 heet, staat op een afstand van ongeveer 1200 lichtjaar in het zuidelijke sterrenbeeld Kiel. Het is een zogeheten reflectienevel: een wolk van gas en stof die van binnenuit wordt aangelicht door een ster. De ster in kwestie is de rode reus HD 65750, een ster die vijf keer zo zwaar is als onze zon, maar die – ondanks zijn betrekkelijk jeugdige leeftijd van ongeveer vijftig miljoen jaar – in een veel later levensstadium verkeert [1].

De nevel is ontstaan uit materiaal dat door de ster is uitgestoten. Het stof bestaat uit elementen zoals koolstof en eenvoudige, hittebestendige bestanddelen zoals titaniumdioxide en calciumoxide (kalk). Nauwkeurige onderzoeken in het nabij-infrarood wijzen erop dat de lichtweerkaatsing van dit object voornamelijk te danken is aan siliciumdioxide (silica).

IC 2220 is zichtbaar doordat het licht van de ster door de stofdeeltjes wordt weerkaatst. Deze kosmische vlinder is vrijwel symmetrisch en heeft een spanwijdte van ongeveer een lichtjaar. Deze stellaire levensfase duurt maar kort: objecten als deze zijn dus schaars.

Rode reuzen ontstaan uit sterren die het einde van hun bestaan naderen. Ze hebben de voorraad waterstof, die de ster gedurende het grootste deel van zijn leven van energie voorziet, bijna verbruikt. Hierdoor zwelt de atmosfeer van de ster enorm op. Sterren als HD 65750 bestaan uit een kern van koolstof en zuurstof, omgeven door een schil waarin heliumverbranding plaatsvindt. Soms zit daar nog een schil van waterstof omheen.

Over enkele miljarden jaren zal ook onze zon opzwellen tot een rode reus. Naar verwachting zal haar atmosfeer dan uitzetten tot voorbij de huidige aardbaan en de drie binnenste planeten van ons zonnestelsel verzwelgen. Tegen die tijd is de aarde er trouwens toch al slecht aan toe. Het opzwellen van een ster gaat gepaard met een enorme toename van de straling en de sterrenwind, en dat is funest voor het leven op aarde. Uiteindelijk zullen de oceanen verdampen en zal zelfs de hele planeet smelten.

De bijnaam ‘Toby Jugnevel’ is bedacht door de Britse astronomen Paul Murdin, David Allen en David Malin. De vorm van de nevel deed hen denken aan de karikaturale Engelse bierkannen die zij uit hun jeugd kenden.

De opname maakt deel uit van het ESO Cosmic Gems-programma [2].

Noten

[1] Sterren met meer massa leven veel korter dan lichtere sterren zoals de zon, die miljarden jaren oud kunnen worden.

[2] Deze foto komt uit ESO’s Cosmic Gems-programma, een pr-initiatief waarbij interessante, intrigerende of visueel aantrekkelijke objecten voor educatieve of publicitaire doeleinden met ESO-telescopen worden gefotografeerd. Het programma maakt gebruik van ‘telescooptijd’ die niet bruikbaar is voor wetenschappelijke waarnemingen. Toch kunnen de verzamelde gegevens geschikt zijn voor wetenschappelijke doeleinden en ze worden daarom ook beschikbaar gesteld aan astronomen.

Meer informatie

ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die uitsluitend is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO is ook de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO momenteel de bouw voor van de 39-meter Europese Extremely Large optical/near-infrared Telescope (E-ELT), die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.