Persberichten 2010

21 juli 2010: Met behulp van een combinatie van instrumenten van ESO’s Very Large Telescope hebben astronomen de zwaarste sterren ontdekt die tot nog toe zijn waargenomen. Een van de sterren was bij geboorte 300 keer zo zwaar als de zon – tweemaal de vermeende massalimiet van 150 zonsmassa’s. Het bestaan van deze monsters – die miljoenen malen zo veel licht uitzenden als de zon en massa verliezen in de vorm van krachtige deeltjeswinden – brengt het antwoord op de vraag hoe zwaar sterren kunnen worden dichterbij.

14 juli 2010: Astronomen zijn er voor het eerst in geslaagd om de stofrijke schijf rond een zware babyster in beeld te brengen. Daarmee is het directe bewijs geleverd dat zware sterren op dezelfde manier ontstaan als hun kleinere soortgenoten. Deze ontdekking, die met behulp van een aantal ESO-telescopen is gedaan, staat beschreven in de Nature-editie van deze week.

7 juli 2010: Door waarnemingen met ESO’s Very Large Telescope en NASA’s röntgensatelliet Chandra met elkaar te combineren, hebben astronomen de krachtigste jets ontdekt die ooit bij een stellair zwart gat zijn waargenomen. Het object, dat ook wel een microquasar wordt genoemd, blaast een duizend lichtjaar grote bel van heet gas de ruimte in. En daarbij pompt de microquasar tienmaal zo veel energie de ruimte in als de overige microquasars die we kennen. De ontdekking wordt deze week in het tijdschrift Nature gepubliceerd.

30 juni 2010: Dit schitterende overzicht van het gebied rond de ster R Coronae Australis bestaat uit opnamen die zijn gemaakt met de Wide Field Imager (WFI) van de ESO-sterrenwacht op La Silla (Chili). R Coronae Australis staat in het hart van een nabij stervormingsgebied en is omgeven door een subtiele blauwachtige reflectienevel die in een enorme stofwolk is ingebed. De afbeelding vertoont verrassende nieuwe details in dit indrukwekkende hemelgebied.

23 juni 2010: Astronomen hebben voor het eerst een superstorm gemeten in de atmosfeer van een exoplaneet, de bekende ‘hete Jupiter’ HD209458b. Zeer nauwkeurige waarnemingen van koolmonoxide laten zien dat dit gas met enorme snelheid van de extreem hete dagzijde van de planeet naar de koelere nachtzijde stroomt. De waarnemingen omvatten nog een andere bijzondere primeur: de meting van de baansnelheid van de planeet zelf, die een directe bepaling van zijn massa mogelijk maakt.

16 juni 2010: Met ESO’s VISTA-telescoop op de berg Paranal in Chili is een spectaculaire nieuwe opname gemaakt van het Sculptorstelsel (NGC 253). De opname maakt deel uit van een van de eerste grote waarnemingscampagnes die met deze telescoop zijn verricht. VISTA doet waarnemingen op infrarode golflengten en ondervindt daardoor minder hinder van stof. Dat maakt de vele koele sterren in NGC 253, en de opvallende balk van sterren in het hart van het stelsel beter zichtbaar. De VISTA-opname bevat veel nieuwe informatie over de geschiedenis en ontwikkeling van dit sterrenstelsel.

10 juni 2010: Voor het eerst zijn sterrenkundigen erin geslaagd om de beweging van een exoplaneet te volgen, terwijl deze van de ene kant van zijn moederster naar de andere bewoog. De planeet heeft de kleinste baan van alle tot nog toe rechtstreeks waargenomen exoplaneten: zijn afstand tot de ster is vergelijkbaar met die van Saturnus tot de zon. Wetenschappers denken dat hij op soortgelijke wijze is ontstaan als de reuzenplaneten in ons zonnestelsel. Omdat de ster zo jong is, bewijst deze ontdekking dat gasreuzen zoals deze binnen een paar miljoen jaar kunnen ontstaan – uitgesproken snel naar kosmische maatstaven.

8 juni 2010: Bij de ESO-sterrenwacht op La Silla (Chili) is een nieuwe geautomatiseerde telescoop in gebruik genomen. TRAPPIST (TRAnsiting Planets and PlanetesImals Small Telescope) heeft twee taken: het opsporen en karakteriseren van planeten buiten ons zonnestelsel (exoplaneten) en het onderzoeken van kometen die om de zon draaien. De 60-centimeter telescoop wordt op afstand bestuurd vanuit een controlekamer in Luik (België) – 12.000 kilometer ver weg.

4 juni 2010: De Kavli-prijs voor de astrofysica gaat dit jaar naar Raymond Wilson, wiens baanbrekende optische onderzoek bij ESO de huidige reuzentelescopen mogelijk maakte. Als oprichter en eerste leidinggevende van de ESO-onderzoeksgroep Optiek en Telescopen deelt Wilson de geldprijs van een miljoen dollar met de Amerikaanse wetenschappers Jerry Nelson en Roger Angel.

1 juni 2010: Bij hun pogingen om het heelal te begrijpen, richten sterrenkundigen hun telescopen vaak op de Grote Magelhaense Wolk (GMW) – een van de meest nabije buren van onze Melkweg. Deze spectaculaire nieuwe opname, gemaakt met de Wide Field Imager (WFI) van de ESO-sterrenwacht op de berg La Silla in Chili, toont allerlei verschillende objecten en verschijnselen in een gedeelte van de GMW. Deze hemelse menagerie omvat onder meer enorme bolvormige sterrenhopen en de restanten van heldere supernova-explosies. Deze fascinerende waarneming verschaft gegevens voor een breed scala van onderzoeksprojecten die leven en dood van sterren, en de evolutie van sterrenstelsels proberen te ontrafelen.

19 mei 2010: ESO heeft een prachtige foto vrijgegeven van het nabije sterrenstelsel Messier 83. De opname is gemaakt met het HAWK-I instrument op ESO’s Very Large Telescope (VLT) op de Paranal-sterrenwacht in Chili. De infraroodopname met de krachtige camera is een van de scherpste en meest gedetailleerde van Messier 83 ooit gemaakt.

5 mei 2010: ESO heeft vandaag een opname vrijgegeven van duizenden verafgelegen sterrenstelsels die behoren tot Abel 315, een zwaar cluster van sterrenstelsels. Deze groep sterrenstelsels is slechts het spreekwoordelijke ‘topje van de ijsberg’, omdat Abell 315 – net zoals de meeste clusters – vooral bestaat uit donkere materie. De enorme massa van dit cluster buigt het licht van sterrenstelsels op de achtegrond af, waardoor deze een beetje vervormen.

26 april 2010: De ESO-raad heeft Cerro Armazones uitgekozen als locatie voor de nieuwe 42-meter European Extremely Large Telescope (E-ELT). Cerro Armazones is een 3060 meter hoge berg in het centrale deel van de Atacama-woestijn in Chili, ongeveer 130 kilometer ten zuiden van de stad Antofagasta en zo’n 20 kilometer van Cerro Paranal, waar ESO’s Very Large Telescope (VLT) staat.

21 april 2010: De Kattenpootnevel, NGC 6334, is een gigantische kraamkamer van sterren, waar honderden zware sterren worden geboren. In een prachtige, nieuwe ESO opname, gemaakt met de Visible and Infrared Survey telescope for Astronomy (VISTA) op de Paranal Sterrenwacht in Chili, dringt het infrarood licht diep door in de gloeiende gas- en stofwolken die het zicht belemmeren, en onthult enkele verborgen, jonge sterren in deze nevel.

13 april 2010: Op de National Astronomy Meeting in Groot-Brittannië is vandaag de ontdekking bekendgemaakt van negen nieuwe exoplaneten. Ze zijn ontdekt met behulp van de transitmethode. Zes exoplaneten binnen een grotere steekproef van 27 blijken in tegenovergestelde richting rond hun moederster te draaien – precies andersom als in ons zonnestelsel. Astronomen combineerden de nieuwe onderzoeksresultaten met eerdere waarnemingen van exoplaneten met een planeetovergang. De ontdekking stelt de huidige theorieën over planeetvorming op de proef en suggereert dat systemen met exoplaneten die ‘hete Jupiters’ worden genoemd, waarschijnlijk geen aard-achtige planeten bevatten.

7 april 2010: Uit de eerste infrarood-analyse van de Neptunus-maan Triton blijkt dat het volop zomer is op het zuidelijk halfrond van de maan. ESO-astronomen ontdekten met de Very Large Telescope koolmonoxide en zagen (voor het eerst met een aardse telescoop) methaan in Tritons dunne atmosfeer. Uit de observaties blijkt dat de atmosfeer van Triton varieert per seizoen en dat hij dikker wordt als hij wordt opgewarmd.

31 maart 2010: ESO heeft een opname vrijgegeven van Gum 19, een onbekende, zwakke nevel, die in het infrarood een donkere en een heldere helft heeft. Aan een zijde wordt heet waterstofgas verlicht door een blauwe superreus, de ster V391 Velorum. In de strook donkere materie links van V391 Velorum vindt stervorming plaats. Over vele duizenden jaren zullen deze jonge sterren, samen met het exploderen van V391 Velorum in een supernova, het Januskopachtige uiterlijk van Gum 19 waarschijnlijk veranderen.

24 maart 2010: Astronomen weten al lang dat in veel onderzoeken naar het verre heelal een groot deel van het licht niet wordt waargenomen. Een extreem deep-sky survey met twee van de vier 8,2-meter telescopen van ESO’s Very Large Telescope (VLT) en een speciaal gebouwd filter heeft nu bevestigd dat een groot deel van de sterrenstelsels waarvan het licht er 10 miljard jaar over doet om ons te bereiken inderdaad ongezien is gebleven. Het onderzoek heeft ook enkele van de zwakste sterrenstelsels ontdekt die ooit in het jonge heelal zijn gevonden.

21 maart 2010: Astronomen hebben dankzij een toevallige ontdekking met de APEX-telescoop voor het eerst de grootte en helderheid van stervorminggebieden in een verafgelegen sterrenstelsel rechtstreeks gemeten. Het sterrenstelsel is zo ver weg dat het licht er 10 miljard over heeft gedaan om ons te bereiken. Een kosmische ‘zwaartekrachtlens’ vergroot het sterrenstelsel en geeft een close-up die we anders alleen maar zouden kunnen krijgen met toekomstige telescopen zoals de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA). Deze toevallige ontdekking onthult hectische en krachtige stervorming in sterrenstelsels in het vroege heelal. Kraamkamers van sterren ontstaan er honderd keer sneller dan op basis van gegevens van jongere sterrenstelsels verwacht zou worden. Het onderzoek wordt online gepubliceerd in ‘Nature’.

17 maart 2010: “Dit is een normale, gematigde exoplaneet zoals we er al tientallen kennen, maar het is de eerste waarvan we de eigenschappen grondig kunnen bestuderen,” zegt Claire Moutou, lid van het internationale team van 60 astronomen dat de ontdekking deed. “Corot-9b wordt zeker de Steen van Rosetta in het onderzoek naar exoplaneten.”