Stilte voor de storm

Op deze mooie foto staan de sterrenstelsels NGC 799 (onder) en NGC 800 (boven) in het sterrenbeeld Cetus (de Walvis). Dit sterrenstelselpaar werd voor het eerst waargenomen in 1885 door de Amerikaanse astronoom Lewis Swift.

Doordat wij recht tegen deze op 300 miljoen lichtjaar afstand gelegen sterrenstelsels aankijken, is hun mooie vorm duidelijk te zien. Het zijn beide spiraalstelsels net als onze Melkweg. Karakteristieke lange armen kronkelen zich een weg naar een heldere uitstulping in het centrum. In de spiraalarmen zijn een groot aantal clusters van hete, jonge, blauwe sterren zichtbaar (de kleine blauwe stippen op de foto), terwijl in het centrum een grote groep oudere, koelere, rode sterren zijn samengepakt in een compacte, vrijwel bolvormige regio.

Op het eerste gezicht lijken beide stelsels erg op elkaar, maar het venijn zit in de staart, of beter: in de spiraalarmen. Naast het voor de hand liggende verschil in grootte, heeft NGC 799 een balkstructuur, die begint in het centrum waarbij de spiraalarmen vanuit de uiteinden van de balken uitwaaieren. De balken werken waarschijnlijk als een mechanisme dat gas van de spiraalarmen naar het centrum stuurt waardoor de stervorming intensiveert. In 2004 werd een supernova waargenomen in NGC 799 die de naam sn2004dt kreeg.

Een andere interessant onderscheidend kenmerk is het aantal spiraalarmen. De kleine NGC 800 heeft drie heldere, knoestige spiraalarmen, terwijl NGC 799 twee relatief zwakke, maar brede spiraalarmen heeft die beginnen aan de uiteinden van de balk. Ze vormen een ring die bijna volledig rond het centrum loopt.

Hoewel dit plaatje het idee geeft dat dit twee indrukwekkend dicht bij elkaar gelegen spiraalstelsels zijn die in een eeuwigdurende vrede samenleven, is de werkelijkheid anders. We weten niet precies wat de toekomst brengt. Misschien zien we slechts de stilte voor de storm, want meestal als twee sterrenstelsels dicht genoeg bij elkaar staan treden er, over een periode van honderden miljoenen jaren, zwaartekrachtverstoringen op. In sommige gevallen, veroorzaken die slechts kleine vervormingen, maar soms botsen sterrenstelsels en vormen ze samen een nieuw en groter geheel.

Deze foto is gemaakt met behulp van het FORS1-instrument op de 8,2-meter ESO Very Large Telescope (VLT) boven op Cerro Paranal, Chili. Het combineert belichtingen door drie filters (B, V, R).

Er zijn ook vijf asteroïden zichtbaar - kun jij ze allemaal vinden? De asteroïden verplaatsen zich tussen de verschillende belichtingen en vormen zo kleurige strepen. 


Vertaling: Peter Middelkoop