Foto van de Week

20 juni 2016: Deze Picture of the Week illustreert de opmerkelijke mogelijkheden van SPHERE (het Spectro-Polarimetric High-contrast Exoplanet REsearch instrument), een planeetjagend instrument dat gemonteerd is op ESO’s Very Large Telescope (VLT) in Chili. Het laat een serie van gebroken ringen van stof zien om een dichtbijzijnde ster. Deze concentrische ringen bevinden zich in de binnenste regionen van de stofschijf rond een jonge ster, genaamd HD 141569A die zich op 370 lichtjaar van ons bevindt. In deze afbeelding zien we een zogenaamde transitieschijf, een kortlevend stadium, na de protoplanetaire fase, wanneer planeten zich nog niet hebben gevormd. De overblijvende schijf bestaat daarna voornamelijk uit stofachtig puin. Wat de afbeelding ons laat zien zijn de structuren die gevormd zijn door het stof, voor het eerst waargenomen in het infrarood door SPHERE. Door de opmerkelijk hoge resolutie van SPHERE kunnen we zeer veel details zien! Het afgebeelde gebied heeft een diameter van maar 200 keer ...

13 juni 2016: In de jacht van astronomen op planeten die rond andere sterren draaien (exoplaneten) wordt een scala aan methodes gebruikt. Een succesvolle methode is direct fotograferen; dit is in het bijzonder effectief voor planeten in wijde banen rond jonge sterren. In deze situaties wordt het licht van de planeet niet overweldigd door het licht van de gastheer en is de planeet makkelijker waar te nemen. Deze afbeelding demonstreert deze techniek. In de afbeelding is een T-Tauri ster te zien, genaamd CVSO 30. De ster staat op een afstand van ongeveer 1200 lichtjaar van de aarde in de 25 Orionis groep (iets noordwest van de beroemde Gordel van Orion). In 2012 vonden astronomen dat CVSO 30 een gastheer is voor een exoplaneet (CVSO 30b). Daarbij werd gebruikgemaakt van een techniek die bekend is als transit-fotometrie. Met deze techniek wordt een duidelijke dip gezien in de lichtsterkte van de ster wanneer een planeet ...

6 juni 2016: Op deze afbeelding is de behuizing geopend van ESO’s New Technology Telescope (NTT). De hemel is bezaaid met sterren. De maan verlicht de binnenmuren van de koepel van de NTT. Het licht werpt een schaduw over de 3,6-metertelescoop. Bovenaan de telescoop zien we de tweede spiegel. Hij bevindt zich in een ring op poten boven de eerste spiegel. Een van de eigenschappen van de NTT is dat hij gebruikmaakt van active optics. De eerste spiegel is flexibel en zijn vorm wordt steeds bijgesteld gedurende de waarnemingen. Dat gebeurt met zogeheten actuators. De positie van de tweede spiegel wordt ook actief bijgesteld in drie richtingen. Deze technologie, ontwikkeld door ESO, wordt inmiddels op alle grote moderne telescopen gebruikt. Ook door bijvoorbeeld de Very Large Telescope op Cerro Paranal en door de toekomstige European Extremely Large Telescope. Het ontwerp van de achthoekige omhuizing van de NTT is een andere technologische vernuftigheid. De ...

30 mei 2016: Hoog op het Chajnantor Plateau staat een vicuña — familie van lama's, alpaca's en kamelen - voor een APEX-antenne. Zowel het dier als de antenne zijn goed toegerust voor de ruwe, afgelegen en droge omgeving. Op Chajnantor, ongeveer 5000 meter boven zeeniveau, kan het overdag behoorlijk warm worden door het intense zonlicht dat door de dunne atmosfeer komt. 's Nachts duikt het kwik naar beneden. Ingenieurs hebben de antennes van APEX zo gebouwd dat ze het ruwe weer kunnen weerstaan. Ze kunnen tegen meedogenloos zonlicht, sterke wind en temperaturen tussen +20 en -20 graden Celsius. De geharde vicuña met een dikke, wollen pels die warme lucht invangt, is ook gebouwd op de grillen van de natuur. De soort wordt alleen hoog in de Andes gevonden. De dieren grazen het ruige gras weg dat op de barre hellingen groeit. Alhoewel de Chajnantor-regio een van de droogste gebieden ter wereld is, kan ...

23 mei 2016: Astronomen hebben koolmonoxide (CO) gedetecteerd in de stofschijf rond een F-type ster. Ze gebruikten hiervoor 39 van de 66 antennes van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), op 5000 meter hoogte op het Chajnantor-plateau in de Chileense Andes. Koolmonoxide is na moleculair waterstof het meest voorkomende molecuul in de interstellaire ruimte. Toch is het pas de eerste keer dat CO gedetecteerd is rond een ster van het F-type. De ster, HD 181327, is lid van de Beta Pictoris-groep, op bijna 170 lichtjaar van de aarde.Tot nu toe was CO alleen nog maar gedetecteerd rond enkele A-type sterren. Die zijn een stuk zwaarder en ze stralen meer dan HD 181327. Dankzij het goede ruimtelijk onderscheidende vermogen en de gevoeligheid van het ALMA-observatorium konden de astronomen nu de 'rookring' en de CO-dichtheid in kaart brengen. Het onderzoek naar stofschijven is een manier om meer te weten te komen over planeetvorming en planeetsystemen. ...

16 mei 2016: Op 16 maart werden de winnaars bekendgemaakt van de acht deelnemers ESO’s eerste social-mediabijeenkomst #MeetESO. Het was een maand na de lancering van de campagne. Op 7 mei 2016 vlogen de deelnemers naar Chili voor een vijfdaags bezoek om enkele van de indrukwekkendste astronomiefaciliteiten van de wereld te zien. Ze bekeken onder andere de Very Large Telescope (VLT) — 's werelds meest geavanceerde zichtbarelicht-observatorium — en de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), het grootste grondgebaseerde astronomieproject. Zoals de grote lach op de gezichten van de #MeetESO reizigers laat zien, genoten ze ten volle van hun volgepakte reisschema. Op het programma stond onder andere een ontmoeting met het personeel van ESO en ALMA tijdens de nachtelijke waarnemingen vanaf een van de beste locaties op aarde. Ook was er een verblijf in ESO’s Residencia. Dat gebouw dient als hotel voor de astronomen die daar werken (maar het is waarschijnlijk bekender als het ...

9 mei 2016: Deze foto van de week toont het Vela ringsterrenstelsel. Het stelsel is zichtbaar als een heldere kern omgeven door een babyblauwe halo. Het ringsterrenstelsel bevindt zich, zoals de naam al laat raden, in het zuidelijke sterrenbeeld Vela (Zeilen). Het is herkenbaar aan zijn compacte kern en de grote cirkelvormige ring van gas en sterren. Er wordt gedacht dat ringstelsels zoals deze ontstaan een kleiner stelsel dat zich door het hart van zijn grotere slachtoffer boort. Daarbij wordt een schokgolf veroorzaakt die zich naar buiten toe uitspreidt. Dit duwt gas naar de rand van het stelsel dat daar samensmelt en nieuwe sterren vormt. Het Vela ringstelsel is bijzonder omdat het minstens twee ringen bevat. Dat duidt erop dat de botsing niet recent plaatsvond. Deze foto toont ook het sterrenstelsel ESO 316-33, net boven en links van het Vela ringstelsel, en de heldere ster HD 88170.

2 mei 2016: Glinsterend tegen de overweldigende achtergrond van de nachtelijke hemel boven het Paranal Observatory van ESO schijnen vier laserstralen vanaf Unit Telescope 4 (UT4) van de Very Large Telescope (VLT). Het zijn de sterkste kunstmatige sterren ooit gebruikt en het zijn de eerste meervoudige lasergeleide sterren van ESO. De lasers slaan ongeveer 90 kilometer hoog in de atmosfeer natriumatomen aan. Daardoor ontstaan er kunstmatige sterren die de telescoop kan gebruiken voor het adaptive optics systeem.Moderne telescopen gebruiken adaptieve optiek om het vervagende effect te compenseren dat de aardatmosfeer veroorzaakt. De telescopen hebben een heldere referentiester nodig terwijl ze naar hun echte doel kijken. Er is echter niet altijd een referentiester in de buurt. Daarom gebruiken astronomen lasers om een kunstmatige ster te maken op precies die plek waar ze hem nodig hebben. Natriumatomen hoog in de atmosfeer gaan gloeien door de lasers. Ze vormen kleine pakketjes licht en doen als het ...

25 april 2016: Astronomen hebben een nieuw maantje ontdekt bij planetoïde (130) Elektra in de planetoïdengordel. Om de planetoïde in beeld te krijgen, gebruikte het team onder leiding van Bin Yang (ESO, Santiago, Chili) het extreme adaptive optics instrument SPHERE. Dat instrument is geïnstalleerd op Unit Telescope 3 van ESO’s Very Large Telescope op Cerro Paranal, Chili. Het nieuwe maantje van (130) Elektra is ongeveer twee kilometer in doorsnee en heeft als werknaam S/2014 (130) 1 gekregen. Er was al een eerder maantje bekend. (130) Elektra is dus een drievoudig systeem. Het team ontdekte met behulp van SPHERE nog een drievoudige planetoïde in de planetoïdengordel: (93) Minerva.Planetoïden zijn overblijfselen van de bouwstenen waarmee de aardachtige planeten in ons zonnestelsel gebouwd zijn. Door het bestuderen van planetoïden met meerdere maantjes komen onderzoekers meer te weten over planeetvorming en over de evolutie van planeten.Het team ontrafelde met behulp van de gegevens van SPHERE dat zowel ...

18 april 2016: Terwijl de zon opkomt bij Cerro Paranal in Chili en de lucht zich vult met prachtige oranje tinten zetten twee leden van de ESO Fulldome Expedition, Babak Tafreshi (llinks) and Yuri Beletsky (rechts), hun statieven en camera's op voor de dag die komt. Boven het silhouet van de Chileense bergen staan de glimlachende wassende maan en de heldere planeet Venus al te poseren voor de camera's. Dankzij het fenomeen aardschijnsel (earthshine) is de hele schijf van de maan zichtbaar. Het silhouet van de telescoop op de voorgrond is van een Auxiliary Telescope (AT), onderdeel van de Very Large Telescope (VLT) op ESO's Paranal Observatorium. Dit schemerachtige moment is vastgelegd door ESO Photo Ambassador Petr Horálek terwijl hij deelnam in de ESO Fulldome Expedition die spectaculaire beelden verzamelt om te gebruiken in het ESO Supernova Planetarium & Visitor Centre dat nu gebouwd wordt bij het hoofdkwartier van ESO in Garching bei ...

11 april 2016: Deze Auxiliary Telescope bij de Very Large Telescope (VLT) van het Paranal Observatory in Chili lijkt te wijzen naar het groenige smaragden gloeisel van de komeet 252P/LINEAR. 252P/LINEAR is ontdekt in april 2000. Het is een relatieve nieuwkomer in het binnenste van ons zonnestelsel. Hij reist tussen de baan van Jupiter en de baan van de Aarde. In maart 2016 kwam hij dicht langs de Aarde op een afstand van slechts 5,2 miljoen kilometer. Hij staat daarmee op nummer 5 van dichtbij waargenomen kometen. De komeet kan nog steeds bewonderd worden op het zuidelijk halfrond. De groene kleur komt doordat de komeet wordt omgeven door fluorescerend koolstofhoudend gas. Deze parel van een foto is genomen door ESO Photo Ambassador Babak A. Tafreshi. Hij was net begonnen met ESO’s Fulldome Expedition. Tijdens die expeditie zal hij meer spectaculaire foto's nemen van ESO’s observatoria en van de zuidelijke hemel.

4 april 2016: Het zwakke licht dat zich vanaf de horizon omhoog strekt, net onder het midden van de foto, staat bekend als zodiakaal licht. Het wordt veroorzaakt door stofdeeltjes in het vlak dat de aarde om de zon beschrijft. De stofdeeltjes verstrooien het zonlicht. Een tweede band van licht is zichtbaar aan de horizon, linksonder op de foto. Deze rode gloed wordt veroorzaakt door de atmosfeer van de aarde. De gloed ontstaat door verschillende processen in de bovenste atmosfeer. Denk aan kosmische stralen, door de zon geïoniseerde atomen en diverse chemische reacties tussen hydroxyl-groepen en atomen van zuurstof, stikstof natrium en lithium. De derde en laatste band hoog in de hemel is de Melkweg, ons eigen sterrenstelsel. Deze band bestaat uit miljarden sterren van alle soorten en maten. Veel van die sterren zijn voor ons oog verborgen doordat er dikke lagen stof voor zitten. Die stoflagen geven de Melkweg zijn karakteristieke, gevlekte, ...

28 maart 2016: ESO’s La Residencia is het hotel van het VLT Observatorium, diep in de Chileense woestijn. De astronomen die hier verblijven zien een sterrenhemel zoals maar weinig anderen op aarde kunnen zien. La Residencia is ontworpen door de Duitse architecten Auer+Weber+Assoziierte. Het is een oase voor hen die werken op het Paranal Observatorium van ESO. De Atacamawoestijn is een van de ruigste landschappen die je je kunt voorstellen: extreme droogte, intense ultravioletstraling van de zon en een grote hoogte. Maar als de nacht valt, wordt La Residencia een van de beste waarneemlocaties van de wereld. La Residencia en ESO’s Very Large Telescope (VLT) zijn ver verwijderd van lichtvervuiling en er is een uitzonderlijk heldere atmosfeer. Op maanloze nachten kan de hemel zo helder zijn dat het licht van de Melkweg een schaduw werpt op de grond! Bij Paranal kunnen goede wetenschappelijke waarnemingen worden verricht. Ook zijn er perfecte condities voor astrofotografie. ...

21 maart 2016: De donkere plek die door een veld van sterren kronkelt in het sterrenbeeld Ophiuchus (de slangendrager) is niet helemaal wat het lijkt. Hoewel het lijkt alsof er geen sterren zijn, zitten ze verstopt achter een dichte stofwolk die het licht van de achterliggende sterren absorbeert. Deze specifieke donkere nevel is beter bekend als LDN 1768. Ondanks hun saaie uiterlijk zijn donkere nevels, zoals LDN 1768, zeer interessant voor sterrenkundigen. Deze donkere nevels zijn namelijk de plekken waarin nieuwe sterren geboren worden. In deze 'sterrenkinderkamers' zitten protosterren: sterren in het vroegste stadium van hun leven waarin ze zich nog aan het vormen zijn uit gas en stof uit de wolk. Protosterren zijn relatief gezien koude sterren en produceren nog onvoldoende energie om te stralen in het zichtbare licht. In plaats daarvan produceren ze straling op submillimeter-golflengtes. Die straling is onzichtbaar voor het menselijke oog. Gelukkig, in tegenstelling tot zichtbaar licht, wordt ...

14 maart 2016: Deze foto is tijdens de ochtendschemering gemaakt op het La Silla Observatory, in de Chileense Atacama-woestijn. Een oranje gloed aan de horizon is de voorbode van de zonsopkomst. De Melkweg strekt zich uit over de nog nachtelijke hemel. Ons huissterrenstelsel bevat donkere vlekken doordat stofdeeltjes het licht blokkeren van achterliggende sterren. Voorop de foto zijn enkele telescopen van het observatorium te zien. Het dichtstbij staat de Swedish–ESO Submillimetre Telescope (SEST), met een schotel van 15 meter in diameter. De telescoop is uit dienst genomen in 2003 en vervangen door de Atacama Pathfinder EXperiment telescope (APEX) en de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA). Op het platform op de achtergrond staat de ESO 3.6-metre telescope met de Coudé Auxiliary Telescope (CAT) daar weer recht achter. SEST wijst naar een zeer helder object: Venus, een van onze buurplaneten. Venus wordt verlicht door de zon en is feller dan de sterren. De driehoekige witte ...

7 maart 2016: In deze afbeelding strekt ons eigen sterrenstelsel, de Melkweg, zich uit boven de Chileense Andes. Op de voorgrond ligt de weg naar ESO's La Silla Observatory. Het observatorium staat vol met state-of-the-art telescopen die naar de Melkweg kijken en verder. Op de foto zijn verschillende telescopen te zien. De ESO 3.6-metre telescope staat op de centrale platform. De telescoop bevat HARPS, de High Accuracy Radial velocity Planet Searcher. Dat is de beste exoplanetenspeurder op aarde. Naast de grote koepel staat een kleinere die ooit de Coudé Auxiliary Telescope (CAT) en de Coudé Echelle Spectrograph huisvestte. Beide instrumenten zijn nu buiten gebruik. Onderaan het platform staat TAROT, de Franse Rapid Action Telescope for Transient Objects (TAROT). TAROT speurt naar hoog-energetische verschijnselen zoals gammaflitsen. Die worden ook onderzocht door de Zwitserse 1.2-metre Leonhard Euler Telescope in de koepel aan de linkerkant, maar die zoekt eigenlijk meer naar exoplaneten. Verder naar rechts is ...

29 februari 2016: Hier afgebeeld bij zonsondergang is een van de vier Auxiliary Telescopes (AT's) van de Very Large Telescope Interferometer (VLTI) op ESO's Paranal Observatory. De wassende maansikkel hangt boven de ronde behuizing van de telescoop. Deze vier AT's vormen samen met de vier Unit Telescopes (UT's) de complete VLTI. De UT's zitten vast. De vier 1,8 meter-AT's daarentegen kunnen verplaatst worden naar 30 verschillende plekken op het platform. Zo kunnen ze een lijn van 200 meter vormen. Dit zorgt ervoor dat de VLTI als één grote telescoop kan werken. Deze techniek heet interferometrie. Door het combineren van licht van verschillende telescopen kan de resolutie van de telescoop worden verbeterd. De VLTI heeft een resolutie van een milliboogseconde. Dat is vergelijkbaar met een voorwerp van 2 meter op een afstand van hier tot de maan. Deze foto is gemaakt door ESO Photo Ambassador, Gabriel Brammer.

22 februari 2016: Dit plaatje is letterlijk onwerkelijk. Het is gemaakt van twee losse foto's en het toont de januari-hemel op beide halfronden. De ervaren fotograaf is ESO Photo Ambassador Petr Horálek. Petr maakte de bovenste helft van de foto vanaf ESO’s Paranal Observatory in Chili en de onderste helft vanaf het Slowaakse dorpje Oravska Lesna. Daarna combineerde hij de twee foto's en tot deze treffende compositie. Een arm van de duidelijke x-vormige structuur die van rechtsboven naar linksonder gaat is de Melkweg. De andere diagonaal bevat oplichtende kolommen van zodiakaal licht. In het midden van de afbeelding staat een van de vier kleine 1,8-meter Auxiliary Telescopes die deel uitmaken van ESO's Very Large Telescope (VLT). De gloed onderin de afbeelding wordt veroorzaakt door lichtvervuiling in Oravska. In de bovenste helft van de afbeelding is geen gloed omdat Paranal afgelegen ligt. Links: The celestial X

15 februari 2016: Deze prachtige foto van Yuri Beletsky toont zowel aardse als hemelse wonderen. Op de directe voorgrond staat ESO’s VISTA survey telescope. Deze 4,1-metertelescoop scant de hemel af in het infrarood licht. Hij pakt interessante objecten eruit die verder kunnen worden bestudeerd door de vier 8,2-meter Unit Telescopes van ESO’s Very Large Telescope (VLT). De VLT is zichtbaar op de bergtop aan de rechterkant van VISTA, ongeveer een kilometer met de weg omhoog. In de lucht boven VISTA loopt een oplichtende donkere band van linksonder naar rechtsboven. Dit is de schijf van onze Milky Way, die we hier op tegen zijn kant kijken, richting het centrum. We kunnen niet helemaal naar het centrum kijken, maar we weten dat het centrum 30.000 lichtjaar van ons vandaan staat. Dat is 280 quadriljoen kilometer ofwel 280.000.000.000.000.000 keer de weg van de VISTA naar de VLT! De gloeiende vlek bijna rechtboven de VLT is de ...

8 februari 2016: Je vraagt je misschien af wat deze truck met astronomie te maken heeft. Nou, het is geen normale truck, het is een ALMA-transporter! Hij is 20 meter lang en 10 meter breed. Het is een van de twee speciaal gemaakte voertuigen die de 66 antennes verplaatsen die samen de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) vormen. Vanaf 5000 meter boven zeeniveau, hoog in de Chileense Atacama Desert, levert ALMA unieke beelden van het lagetemperatuur-heelal. Daardoor kunnen astronomen in nog nooit vertoond detail bestuderen hoe sterren zich vormen. De trucks (de ene heet Lore, de andere Otto) verplaatsen elke antenne over een 28-kilometer lange weg van de bouwplaats (3000 meter boven zeeniveau) tot aan de hoofdtelescoop (zo'n 2000 meter hoger). Daar aangekomen zetten de trucks de antennes in verschillende patronen al naar gelang de wensen van de astronomen. Een ALMA-transporter is robuust en stoer en bestand tegen extreme omstandigheden. Tegelijkertijd is de ...