Foto van de Week

26 februari 2018: Genesteld in het stervormingsgebied Ophiuchus, 410 lichtjaar van de zon vandaan, krijgt een fascinerende protoplanetaire schijf met de naam AS 209 geleidelijk gestalte. Deze prachtige afbeelding werd vastgelegd dankzij de hoge resolutie van de ALMA-telescoop, en onthult een merkwaardig patroon van ringen en lege stroken in de stofschijf rond de jonge ster. Protoplanetaire schijven zijn dichte, roterende schijven van gas en stof die pas gevormde sterren omringen. Ze verstrekken het materiaal waaruit later de planeten, manen en andere kleine hemellichamen ontstaan. Dit systeem is heel jong, minder dan één miljoen jaar, maar toch zijn al duidelijk twee lege stroken te zien die uit de schijf gehouwen worden. De buitenste lege strook is diep, breed en grotendeels een stofvrije zone, waardoor astronomen denken dat er een reuzenplaneet bijna even groot als Saturnus in een baan cirkelt — ongeveer 800 lichtminuten van de centrale ster, en meer dan drie keer de afstand ...

19 februari 2018: Deze foto, gemaakt door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek, toont de planeet Venus die bij avondschemering helder boven de ESO-sterrenwacht Paranal in Chili schijnt. De weergegeven telescoop is hulptelescoop 1 van de Very Large Telescope, te zien terwijl deze zich klaarmaakt om de nachtelijke hemel, gekleurd in blauwe en oranje tinten, te observeren. De Very Large Telescope (VLT) van ESO bestaat uit vier 8,2-meter unittelescopen en vier 1,8-meter hulptelescopen — net zoals deze op de voorgrond van de afbeelding — waarvan het opgevangen licht gecombineerd kan worden om zo de VLT Interferometer (VLTI) te vormen. Door het licht van meerdere telescopen die op verschillende plaatsen op de site van de sterrenwacht verspreid staan, samen te voegen, kunnen astronomen details tot 25 keer scherper zien dan met de individuele telescopen. De lichtstralen worden vervolgens samengevoegd met behulp van een complex systeem van spiegels in ondergrondse tunnels waar het licht gelijk moet blijven met ...

12 februari 2018: Op deze spookachtige opname zien we de verafgelegen, pulserende rode reuzenster R Sculptoris. Deze is gelegen in het sterrenbeeld Beeldhouwer, 1200 lichtjaar van ons vandaan, en is een koolstofrijke, ‘asymptotische reuzentakster’, ook wel AGB-ster genoemd. Dit betekent dat het einde van haar leven nabij is. In dit stadium koelen kleine en middelgrote sterren af, ontwikkelen ze uitgestrekte atmosferen en verliezen veel van hun massa – ze zijn op weg om spectaculaire planetaire nevels te worden. Hoewel men het basisprincipe van dit massaverlies begrijpt, onderzoeken astronomen nog hoe dit proces dichtbij het oppervlak van de ster begint. De hoeveelheid verloren stermassa heeft enorme gevolgen voor de evolutie van de ster. Het verandert haar toekomst en leidt tot verschillende types van planetaire nevels. Terwijl AGB-sterren hun leven beëindigen als planetaire nevels, produceren ze een breed scala aan elementen – waarvan 50% zwaarder is dan ijzer – die vervolgens in het heelal vrijkomen ...

5 februari 2018: Op deze ongewone opname is het gevolg te zien van een catastrofale botsing tussen twee sterrenstelsels, die ongeveer één miljard jaar geleden plaatsvond. Het resultaat? Een bizar gevormd sterrenstelsel genaamd NGC 7252 en dat vreemd genoeg de bijnaam het ‘Atomen voor de Vrede’-stelsel draagt. In het centrum van dit overblijfsel van de samensmelting ligt een fascinerende ‘minispiraal’ – een roterende schijf gloeiend gas, barstensvol stervorming. Met behulp van het VIMOS-instrument (VIsible Multi-Object Spectrograph) op ESO’s Very Large Telescope konden sterrenkundigen de beweging van het gas binnenin de schijf opmeten waardoor ze de rotatie ervan in kaart konden brengen. Rode regio’s duiden op gas dat van ons vandaan beweegt, de blauwe regio’s op gas dat naar ons toe komt. Samen onthullen deze kleuren het gestaag ronddraaiende centrum van het sterrenstelsel, alsook twee vloeiende stromen heet gas ten noordwesten en zuidoosten van het centrale gebied. Eerdere studies deden vermoeden dat de centrale ...

29 januari 2018: Je moet bijna scheel kijken om het te zien! Helemaal in het midden van deze opname, genomen door het VIMOS-instrument bevestigd op de Very Large Telescope (VLT) van ESO, is net de wazige blauwe vorm te zien van een verafgelegen sterrenstelsel bekend als het onregelmatige dwergstelsel Sagittarius. Dit dwergstelsel met een onregelmatige vorm -- vandaar de naam – bevindt zich ongeveer 3 miljoen lichtjaar van ons vandaan in het sterrenbeeld Sagittarius (Boogschutter) en werd in 1977 ontdekt met de 1-meter Schmidttelescoop van ESO, gelegen op de sterrenwacht La Silla. Het is het meest afgelegen sterrenstelsel van de Lokale Groep, waar de Melkweg ook deel van uitmaakt. In tegenstelling tot normale sterrenstelsels zijn dwergstelsels veel kleiner en herbergen ze relatief weinig sterren. Zwaartekrachtinvloeden van nabijgelegen sterrenstelsels vervormen vaak de bolvormige of schijfachtige vormen van deze fragiele sterrenstelsels – dit proces kan verantwoordelijk zijn voor de ietwat rechthoekige vorm van dit bijzondere ...

22 januari 2018: Het ruige terrein van de Chileense Atacamawoestijn biedt terecht een aantrekkelijke achtergrond voor fotografen, zoals blijkt uit deze foto van de Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy (VISTA) van ESO, genomen door ESO-fotoambassadeur Alexandru Tudorica op de sterrenwacht Paranal van ESO. Hoewel het Tudorica's veruit meest in het oog springende onderwerp is, is VISTA niet de enige telescoop die op deze opname te zien is. Het kronkelende pad naar de rechterkant van de afbeelding leidt naar de onopvallende omheining van de Next Generation Transit Survey (NGTS). De schutting zelf, verlicht door een sprankeltje zonlicht, is net zichtbaar aan de rechterkant van het beeld. De NGTS bestaat uit een reeks kleine robottelescopen die voortdurend de helderheid van nabijgelegen sterren nauwkeurig controleren. Door dit te doen hoopt men exoplaneten ter grootte van Neptunus te ontdekken wanneer deze het licht van hun moederster wegnemen als ze voor hun ster langsgaan en in ...

15 januari 2018: Deze 56 lachende leerlingen namen deze winter deel aan ESO’s Sterrenkundekamp met als thema ‘afstanden in het heelal’. De jonge astronomieliefhebbers genoten van verscheidene astronomische sessies, waaronder lezingen, praktijkgerichte activiteiten en nachtelijke observaties met behulp van professionele telescopen. Ze probeerden ook verschillende wintersporten uit en maakten excursies. Het kamp ging door op het Sterrenkundig Observatorium van de Autonome Regio van de Aostavallei, omringd door de natuurpracht van de Italiaanse Alpen, dichtbij een paar van Europa’s hoogste bergen en onder enkele van de helderste hemels. De sterrenwacht is uitgerust met zeven telescopen die ten dienste stonden van de kampactiviteiten. Het kamp, georganiseerd door Sterrenlab, vond plaats tussen 26 december 2017 en 1 januari 2018 en stond open voor leerlingen van 16 tot 18 jaar. Later dit jaar zal het zomerkamp van ESO doorgaan onder de donkere hemel van Noord-Portugal, georganiseerd door het Centrum voor Astrofysica van de Universiteit van Porto (CAUP).

8 januari 2018: De eerste avond van het nieuwe jaar werd ingeluid door een spectaculaire supermaan die achter de majestueuze berg Cerro Armazones in Chili opkomt. Een supermaan zoals deze is een prachtig, hoewel relatief frequent fenomeen dat plaatsvindt wanneer volle maan samenvalt met het punt in de baan van de maan, dat zich het dichtst bij de aarde bevindt, waardoor de diameter ongeveer 14% groter lijkt. De weg die zigzaggend Cerro Armazones oploopt, lijkt direct naar de maan zelf te leiden – waardoor het echt een weg naar de sterren wordt. Tegen 2024 zal ’s werelds ‘grootste oog op de hemel’ op de top van deze berg staan, want de bergtop wordt de thuisbasis van de Extremely Large Telescope. Op een hoogte van 3046 meter biedt Cerro Armazones een spectaculaire omgeving voor astronomische observaties, vooral omdat er 320 heldere nachten per jaar zijn. Deze opname werd vastgelegd door ESO-fotoambassadeur Gerhard Hüdepohl. Op ...

1 januari 2018: Deze foto van de week toont spectaculaire linten van gas en stof die zich om het parelkleurige centrum van het balkspiraalstelsel NGC 1398 heen wikkelen. Dit sterrenstelsel bevindt zich in het sterrenbeeld Fornax (Oven), ongeveer 65 miljoen lichtjaar van ons vandaan. In plaats van helemaal vanuit het midden van het sterrenstelsel te vertrekken en naar buiten toe te wervelen, beginnen de elegante spiraalarmen van NGC 1398 aan de uiteinden van een balk, gevormd uit sterren, die het centrale gedeelte van het sterrenstelsel doormidden klieft. De meeste spiraalsterrenstelsels – ongeveer twee derde – hebben dit kenmerk, maar het is nog niet duidelijk of, en zo ja, hoe deze balken het gedrag en de ontwikkeling van een sterrenstelsel beïnvloeden. Deze opname werd verkregen op basis van gegevens verzameld door het FORS2-instrument (FOcal Reducer/low dispersion Spectrograph 2), bevestigd op ESO’s Very Large Telescope (VLT) op de sterrenwacht Paranal in Chili. Het laat NGC ...

25 december 2017: Op deze opname zien we iets spectaculairs: een cluster met zo veel massa dat de ruimte eromheen verbogen wordt! De cluster, waarvan de kern zich in het midden van het beeld bevindt, draagt de naam RCS2 J2327 en is een van de zwaarste clusters die er bekend zijn op die afstand of zelfs verder weg. Zware objecten zoals RCS2 J2327 oefenen zo’n sterke invloed op hun omgeving uit dat ze eigenlijk de ruimte rondom zich verbuigen – dit staat bekend als het zwaartekrachtlenseffect en kan het licht van verder afgelegen objecten afbuigen, vervormen en, heel cruciaal, versterken, waardoor we in staat zijn sterrenstelsels waar te nemen die zich anders voor ons te ver weg zouden bevinden om ze te kunnen detecteren. Het zwaartekrachtlenseffect is een van de voorspellingen van Albert Einsteins algemene relativiteitstheorie en kan in drie verschillende vormen waargenomen worden: sterke lenswerking, zwakke lenswerking en microlenseffect. Sterke lenswerking levert ...

18 december 2017: Namens iedereen bij de Europese Zuidelijke Sterrenwacht wensen we u prettige feesten en een voorspoedig 2018 toe! Link: kerstkaart 2017

11 december 2017: Deze opname legt het moment vast waarop een supermaan bovenop de Chileense bergen lijkt te rusten. Deze foto werd genomen vanaf een afstand van 4,5 kilometer van de top van La Silla. Hoewel vanuit wetenschappelijk perspectief niet bijzonder interessant, bevindt de maan zich tijdens deze relatief zeldzame gebeurtenis wat dichter bij de aarde, waardoor ze ongeveer 10% groter lijkt. Een supermaan doet zich voor wanneer volle maan samenvalt met het perigeum - het punt in de elliptische baan van de maan waarop ze het dichtst bij de aarde staat. Gemiddeld om de 30 dagen is het volle maan, op de 28ste dag bevindt de maan zich in het perigeum. Drie of vier keer per jaar gebeurt dit bijna tegelijkertijd en ontstaat er een supermaan. De sterrenkundige Richard Nolle bedacht de benaming supermaan voor het eerst meer dan dertig jaar geleden, maar het is pas de laatste tijd dat de term ...

4 december 2017: Deze opnamen werden genomen door het SPHERE-instrument (Spectro-Polarimetric High-contrast Exoplanet REsearch) bevestigd op de Very Large Telescope (VLT) van ESO op de sterrenwacht Paranal in Chili. Deze verbluffend gedetailleerde beelden onthullen vier exemplaren van de miljoenen rotsachtige hemellichamen in de planetoïdengordel, een ring van planetoïden tussen de banen van Mars en Jupiter, die de scheiding vormt tussen de rotsachtige binnenplaneten van het zonnestelsel en de buitenplaneten, bestaande uit gas en ijs. Vanaf linksboven in wijzervorm zijn de op deze foto getoonde planetoïden (29) Amphitrite, (324) Bamberga, (2) Pallas en (89) Julia. Vernoemd naar de Griekse godin Pallas Athena, heeft (2) Pallas een diameter van ongeveer 510 kilometer. Daarmee is ze de op twee na grootste planetoïde in de hoofdgordel en ook een van de grootste planetoïden in het hele zonnestelsel. Ze bevat ongeveer 7% van de massa van de totale planetoïdengordel – zo zwaar dat ze ooit geclassificeerd werd als ...

27 november 2017: Een heldere hemel, een prachtige zonsondergang en de futuristische vormgeving van het ultramoderne planetarium en bezoekerscentrum – wat kun je nog meer wensen van een foto van de week van ESO. Hoewel, deze opname heeft nog iets anders in petto om ons in verrukking te brengen: een zonnezuil. Deze kolom van zacht licht lijkt vanaf de horizon in de buurt van de ondergaande zon de hoogte in te rijzen en de hemel erboven te verlichten. Dit verschijnsel wordt gecreëerd door miljoenen piepkleine ijskristallen in onze atmosfeer, die gewoonlijk plat en zeshoekig van vorm zijn. De ijskristallen weerspiegelen het zonlicht en vormen een schijnbare lichtbundel. Zonnezuilen worden meestal waargenomen wanneer de zon laag aan de hemel staat of al achter de horizon verdwenen is. De laatste zonnestralen interageren ook met deeltjes in de erboven gelegen wolken, die het licht verstrooien en een brede waaier vormen van oranje, gele, rode en roze ...

20 november 2017: Deze foto van de week toont een enorme gaswolk rond de verafgelegen quasar SDSS J102009.99+104002.7 gemaakt met het MUSE-instrument (Multi Unit Spectroscopic Explorer) dat bevestigd is op de Very Large Telescope (VLT) van ESO op de sterrenwacht Paranal. Quasars zijn de lichtgevende kernen van actieve sterrenstelsels, die aan de gang blijven door materie die in het centrale superzware zwarte gat valt. Deze quasar en de omringende wolk vertonen een roodverschuiving hoger dan 3, wat betekent dat we ze zien zoals ze er ongeveer 2 miljard jaar na de Big Bang uitzagen. De gaswolk (of nevel) die de quasar omringt, staat onder astronomen bekend als een Enorme Lyman-alfanevel (ELAN). Dergelijke nevels zijn gigantische opeenhopingen van gas die in het vroege universum ontstaan zijn en kunnen sterrenkundigen helpen inzicht te verwerven in hoe het impulsmoment, dat een verklaring geeft voor de waargenomen rotatie van jongere sterrenstelsels, zich in het heelal ontwikkeld heeft. ...

13 november 2017: Met een middellijn van meer dan 300.000 lichtjaar, dit is drie keer de diameter van de Melkweg, is deze kleurrijke bel geïoniseerd gas (in het blauw op deze foto) de grootste die ooit ontdekt werd. De enorme bel bevat 10 individuele sterrenstelsels en bevindt zich in een gebied dat bijzonder rijk is aan sterrenstelsels genaamd COSMOS-Gr30, op 6,5 miljard lichtjaar van de aarde. Vanwege de vele sterrenstelsels werd deze groep dan ook als onderzoeksobject gekozen. De cluster is zeer gevarieerd – in sommige sterrenstelsels worden nog steeds sterren gevormd, terwijl andere niet meer actief zijn; sommige zijn heel helder, andere dan weer zwak; sommige hebben veel massa, andere weinig. Deze recordbrekende bel werd ontdekt dankzij de ongelooflijke nauwkeurigheid van het MUSE-instrument, bevestigd op ESO’s Very Large Telescope en vervolgens gedetailleerd bestudeerd. MUSE, werkzaam in zichtbare golflengten, combineert de mogelijkheden van een fototoestel met de meetcapaciteit van een spectrograaf en creëert ...

6 november 2017: Terwijl de zon ondergaat, sluipen nog de laatste stralen van de dag door om de Very Large Telescope (VLT) te verlichten, die zich klaarmaakt voor nog een nachtje staren naar de kosmos! Dit ongebruikelijke perspectief onthult de industriële binnenkant van een van de vier 8,2-meter unittelescopen waaruit de VLT is opgebouwd en zich op de top van Cerro Paranal in Chili bevindt. De behuizingen van de unittelescopen spelen een cruciale rol in het behouden van de positie van de VLT als de belangrijkste astronomische sterrenwacht ter wereld op vaste grond. Het enorm grote airconditioningsysteem — op deze foto te zien als de metalen buizen die rond de telescoop kronkelen — en de ultramoderne koepel werken samen om de perfecte waarnemingsomgeving te handhaven. Dit omhulsel beschut de telescoop tegen de barre omgeving en beschermt 's nachts de gevoelige instrumenten tegen winderige weersomstandigheden, die de dunne hoofdspiegel kunnen vervormen en de waarnemingen ...

30 oktober 2017: De zuidelijke hemel is bezaaid met fonkelende blauwe sterren en de galactische uitstulping van de Melkweg, ons eigen sterrenstelsel, hangt sereen boven de horizon op deze spectaculaire foto van de sterrenwacht Paranal. Deze opname werd genomen op de top van Cerro Paranal in Chili, de thuisbasis van de Very Large Telescope (VLT) van ESO. Op de voorgrond is de open koepel van een van de vier 1,8-meter hulptelescopen te zien. De vier hulptelescopen kunnen samen worden aangewend en zo de Very Large Telescope Interferometer (VLTI) vormen. De band van de Melkweg is bespikkeld met oplichtende gebieden heet gas. De fel schitterende ster in de linkerbovenhoek van het beeld is Antares, de helderste ster in Scorpius (Schorpioen) en op de ranglijst van helderste sterren aan de nachtelijke hemel staat Antares op de vijftiende plaats.

23 oktober 2017: Op zaterdag 21 oktober opende het ESO-hoofdkwartier in Garching in Duitsland zijn deuren voor de jaarlijkse open dag. Samen met andere instellingen van de campus wetenschappen in Garching nodigde ESO de bezoekers uit om zelf het werk van ’s werelds meest toonaangevende astronomische organisatie op vaste grond te ervaren. Voordat de deuren om 11.00 u geopend werden, stonden de mensen reeds buiten te wachten, popelend om al de verschillende activiteiten die aangeboden werden te beleven. In totaal grepen zo’n 5.600 mensen de kans om hun vragen door ervaren astronomen te laten beantwoorden en te zien wat er zo allemaal gebeurt bij een organisatie die op het gebied van astronomisch onderzoek in de voorste gelederen staat. Het programma omvatte live-experimenten, begeleide rondleidingen, een tentoonstelling over de observatoria van ESO, lezingen van ESO-wetenschappers en een rechtstreekse verbinding met de sterrenwachten in Chili. De bezoekers konden ook reeds enkele interactieve games uittesten die ...

16 oktober 2017: Deze opname van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) toont V1247 Orionis, een jonge, hete ster omgeven door een dynamische ring van gas en stof, een zogeheten circumstellaire schijf. De schijf die hier te zien is, bestaat uit twee delen: een duidelijke centrale ring van materie en een iele sikkelvormige structuur wat verder weg. Het gebied tussen de ring en de sikkel, zichtbaar als een donkere strook, wordt vermoedelijk veroorzaakt door een jonge planeet die zich een weg doorheen de schijf hakt. Doordat de planeet om zijn moederster heen draait, ontstaat er een hoge druk aan beide zijden van zijn baan, net zoals een schip boeggolven maakt terwijl het door het water snijdt. Deze gebieden met een hoge druk kunnen een beschermende barrière vormen rond regio’s waar planeetvorming plaatsvindt; stofdeeltjes komen er gedurende miljoenen jaren in vast te zitten, wat hen de tijd en ruimte geeft om samen te klonteren ...