Foto van de Week

5 augustus 2019: De telescoop op deze in het oog springende foto heeft de toepasselijke naam VISTA, afkorting voor Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy. De telescoop bevindt zich op het Paranal Observatorium van ESO in Chili, waar de hoogte en het droge klimaat zorgen voor wolkenloze luchten en uitstekende waarneemomstandigheden. Verschillende verschijnselen in het heelal produceren verschillende soorten licht, waarvan slechts een klein deel zichtbaar is voor het menselijk oog. VISTA neemt infrarood licht waar, dezelfde straling die we als warmte kunnen voelen. De drie ton zware camera van de telescoop is extreem gevoelig, waardoor VISTA dit soort licht van zeer ver verwijderde bronnen in het heelal kan detecteren, en zowel verbluffende beelden als baanbrekende wetenschappelijke resultaten kan produceren. Een van de andere ESO-telescopen, de Very Large Telescope (VLT), profiteert van dezelfde uitzonderlijke sterrenhemel als VISTA. Op de foto is de VLT een bergtop verderop net te zien. Ondanks de indrukwekkende ...

29 juli 2019: Deze spectaculaire foto van het Centaurus A melkwegstelsel werd onder heldere hemel vastgelegd door het nieuwste operationele ESO-observatorium, SPECULOOS (Search for habitable Planets EClipsing ULtra-cOOl Stars ofwel zoektocht naar bewoonbare planeten die ultra koele sterren verduisteren), gelegen in het Paranal Observatorium in Chili. Het ultramoderne observatorium is uitgerust met een reeks van vier 1-meter telescopen, elk genoemd naar een van de vier Galileïsche manen. De SPECULOOS-telescopen zijn de buren van twee van ESO’s meest krachtige telescopen, de Very Large Telescope (VLT) en VISTA. SPECULOOS is klaar om tot tien keer meer rode dwergsterren te onderzoeken dan de TRAPPIST-telescoop (op ESO La Silla Observatory) dat momenteel doet. Statistisch wordt voorspeld dat het dan ten minste twaalf zonnestelsels zal vinden van een vergelijkbare grootte als het nu beroemde TRAPPIST-1-systeem. Het Centaurus A melkwegstelsel (NGC 5128) is een van de helderste objecten aan de nachthemel op het zuidelijk halfrond, gelegen in het sterrenbeeld ...

22 juli 2019: Het moderne gebouw op deze opname is de Residencia van de sterrenwacht Paranal in Chili, een thuis ver van huis voor de vele deskundigen en technici die op de sterrenwacht werken. Boven het astronomenhuis in de Atacamawoestijn toont de foto de Melkweg — ons thuis in het universum. De Residencia werd ontworpen door de Duitse architecten Auer+Weber en is perfect geïntegreerd in het dorre landschap van de Atacamawoestijn om astronomische waarnemingen zo weinig mogelijk te verstoren. Het zandkleurige en moderne ontwerp van het gebouw past bij het Mars-achtige terrein rond het observatorium. De Residencia werd gekozen als perfecte schuilplaats voor de schurk in de Bondfilm Quantum of Solace en werd opgeblazen — virtueel althans — in een van de belangrijkste scenes. De sterrenwacht Paranal huisvest zowel de Very Large Telescope (VLT) als vier hulptelescopen die kunnen samenwerken en zo de Very Large Telescope Interferometer (VLTI) vormen.

15 juli 2019: Dit is SS 433, een microquasar die veertig jaar geleden voor het eerst werd ontdekt en zich op een afstand van ongeveer 18.000 lichtjaar in het sterrenbeeld Aquila (de Adelaar) bevindt. Dit beeld, voor de allereerste keer vastgelegd op sub-millimetergolflengten door de Atacama Large Millimeter / submillimeter Array (ALMA), is speciaal omdat het de jets laat zien die worden uitgestoten door een hete, wervelende schijf van materie die rond het zwarte gat in het middelpunt van SS 433 draait. Vanwege zijn relatieve nabijheid is SS 433 een bijzonder nuttig object voor onderzoekers die meer willen weten over microquasars en de jets die ze uitstoten. De kurkentrekkervorm die hier zichtbaar is, wordt veroorzaakt door een fenomeen dat bekend staat als precessie; terwijl ze door de ruimte naar buiten bewegen, tuimelen deze twee jets langzaam rond een as op dezelfde manier als de beweging van een gyroscoop of een draaiende tol die ...

8 juli 2019: Deze roodgekleurde gaswolk heet Albell 24, en bevindt zich in het sterrenbeeld Canis Minor (De Kleine Hond). Het is een zogenaamde planetaire nevel — een uitbarsting van gas en stof die plaatsvindt als een ster doodgaat en zijn buitenste lagen afstoot. Ondanks hun naam hebben planetaire nevels niks met planeten te maken. De term werd bedacht door William Herschel, die ook beroemd is vanwege het ontdekken van Uranus. In die tijd, toen de resolutie in sterrenkundige afbeeldingen nog erg laag was, leken deze nevels op reuzenplaneten die in een donkere kosmos zwommen. En ster vergelijkbaar met onze Zon zet het grootste gedeelte van haar leven waterstof om in helium in de kern. In de laatste levensjaren heeft de ster hier niet genoeg brandstof meer voor en raakt uit balans. Er kan geen weerstand meer geboden worden aan de verpletterende zwaartekracht, en de kern begint in te storten. Hierdoor stijgt de ...

1 juli 2019: Bijna precies 100 jaar geleden deed zich een opmerkelijke gebeurtenis voor: een totale zonsverduistering. Deze eclips was op meerdere manieren bijzonder. In de eerste plaats, met een duur van net minder dan zeven minuten, was het de langste dergelijke eclips in meer dan 500 jaar. Ten tweede werd deze door astronomen gebruikt om de toenmalige nieuwe theorie van de algemene relativiteitstheorie te onderzoeken - met succesvolle en baanbrekende resultaten. Einstein publiceerde zijn algemene relativiteitstheorie in 1915. De totale zonsverduistering van 1919 bood de perfecte gelegenheid voor een experimentele test, door te onderzoeken of - en hoe - de immense zwaartekracht van de zon het licht afkomstig van verder weg gelegen sterren buigt en vervormt, zoals voorspeld volgens de theorie van Einstein. Gedurende een kort moment tijdens de eclips blokkeerde de maan het zonlicht aan de hemel en maakte enkele van de sterren zichtbaar die dicht bij de gezichtslijn van de ...

24 juni 2019: Deze prachtige panoramafoto toont de Melkweg die zich welft boven de ontmantelde Zweedse submillimetertelescoop op de ESO-sterrenwacht La Silla. Toen het gebouwd werd, was dit baanbrekende instrument de enige grote submillimetertelescoop op het zuidelijke halfrond. In astronomie ontwikkelt technologie echter heel snel; de ooit geavanceerde telescoop werd verdrongen door de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array, het grootste astronomische project van dit moment op vaste grond. Links Visoogperspectief van deze opname Vergrote foto (met zwart) tot 360 x 180

17 juni 2019: In deze prachtige foto zijn een aantal schotelantennes te zien van het Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), die allemaal een panoramisch zicht op het centrum van de Melkweg hebben. ALMA is veel groter dan hier te zien is: twee antennes kunnen tot 16 kilometer uit elkaar staan, en de installatie bestaat in totaal uit 66 antennes! Net boven de dichtstbijzijnde schotelantenne en iets naar rechts staat het sterrenbeeld Crux (Het Zuiderkruis) aan de hemel, en nog iets verder naar rechts is de Carinanevel te zien. Astronomen gebruiken ALMA om in enorme moleculaire wolken te kijken, waar stervorming plaatsvindt, en om sterrenstelsels te observeren die aan de rand van het waarneembaar heelal worden gevormd. De groene lichten op de telescopen zijn deel van de normale werking, maar hier werpen ze ook een etherische, buitenaardse gloed over dit gebied in Chili. Deze foto is gemaakt door Petr Horálek, een van de ESO ...

10 juni 2019: Dit ruige en rimpelige landschap lijkt misschien op Mars, maar in werkelijkheid is het veel dichter bij huis - dit stuk golvend terrein ligt in het noorden van de Chileense Atacamawoestijn, waar veel van ESO’s vooraanstaande telescopen en observatoria staan. Het typisch buitenaardse uiterlijk van de woestijn is niet onopgemerkt gebleven; dit deel van de wereld wordt zelfs gebruikt als een “analoge plaats” voor Mars! Wetenschappers bezoeken de Atacamawoestijn om onderzoek te doen naar: de samenstelling en textuur van de grond; potentiële overeenkomsten in de geologie en kenmerken van het oppervlak; beperkingen voor vroegere biologische activiteit (inclusief de vraag of op zulke plaatsen extremofiel leven kan bestaan, of ooit bestaan heeft); weersomstandigheden; en meer. En misschien nog belangrijker is dat plekken als de Atacama ons kunnen helpen met de voorbereiding voor ruimtemissies die aan de gang of gepland zijn (zowel bemand als onbemand), dankzij de geschikte omgeving om uitrustingen, manoeuvres ...

3 juni 2019: Deze prachtige foto met lange belichting is gemaakt door ESO Photo Ambassador Petr Horálek. De foto toont het mierennest aan activiteit van ESO’s La Silla Observatory, de wegen en nederzettingen in de Chileense Atacama-woestijn en de groene straling geproduceerd door het licht in de bovenste atmosfeer van de aarde (airglow). De mythische zeven zusters, ofwel de Pleiaden opensterrenhoop, dansen boven de verre bergtoppen. Direct boven hen staat het oogverblindende sterrenbeeld Orion (De Jager). Gigantische wolken en bogen van geïoniseerd gas — emissienevels genaamd en hier te zien als rode vlekken — omlijsten Orion. De vertrouwde Melkweg baant zicht een weg door de nachtelijke hemel. Het observatorium La Silla ligt in het noorden van Chili op 2400 meter hoog. Het kent een van de donkerste nachten ter wereld en is sinds de jaren zestig een bolwerk van ESO. Deze spectaculaire foto is gemaakt vanaf de plek waar ESO’s 3.6-metre telescope staat. ...

27 mei 2019: Zelfs in hun vrije tijd kunnen veel astronomen het niet laten om een blik te werpen op de sterrenhemel. Deze foto toont een astronoom die naar de sterren kijkt vanuit de Residencia. Dat is ESO’s huisvesting voor het personeel van het Paranal Observatorium in Chili. Het uitzicht toont de stoffige, met sterrengevulde band van de Melkweg die oprijst boven de Atacama-woestijn. In die woestijn, bovenop de berg Cerro Paranal, staat ESO's Very Large Telescope. De Residencia werd in 2002 voltooid. Het gebouw is een oase voor sterrenkundigen. Het bevat 108 slaapkamers en ligt in een kuil in de woestijn. Het gebouw vormt een toevluchtsoord tegen de barre omstandigheden van de Atacama. Er is onder andere een groene tuin en een zwembad. Het gebouw is zo ontworpen dat het opgaat in zijn omgeving. Ook is er zo min mogelijk lichtvervuiling. Daardoor blijft de uitzonderlijk donkere sterrenhemel van Paranal behouden. In 2008 ...

20 mei 2019: Tijdens een once-in-a lifetime gelegenheid werd het personeel van ESO's Paranal Observatory getrakteerd op een uniek concert van de wereldberoemde cellist Yo-Yo Ma. Op 1 mei 2019 bezocht de gevierde musicus het sterrenkundecentrum Paranal. Daar zag hij de thuisbasis van de Very Large Telescope (VLT) en vergaapte zich aan de schitterende sterrenhemel. Tot grote vreugde van het personeel gaf hij een openluchtconcert. Hij staat hier op de foto met de majestueuze band van de Melkweg en de Magelhaense wolken boven het hoofd. Hij speelde onder andere verschillende cellosuites van Bach en verzoeknummers. De dag na het avondconcert sprak Yo-Yo Ma met enkele personeelsleden. Zij vertelden over hun ervaringen met werken in de extreme omgeving van de Atacama-woestijn. Yo-Yo Ma verliet Paranal met diverse aandenkens. De ESO-pet die hij had gekregen, droeg hij later tijdens een optreden in Santiago. De kunstenaar wilde het observatorium bezoeken en daar optreden vanwege zijn diepe ...

13 mei 2019: Het sterrenbeeld Orion (de jager) is een van de meest herkenbare verzamelingen sterren aan de nachtelijke hemel. We kennen de prominente sterren van Orion al meer dan tienduizend jaar. Chinese astronomen noemden het 参 宿 of Shēn, letterlijk 'drie sterren'. Dit vanwege de drie heldere stippen die de riem van de jager vormen. De oude Egyptenaren beschouwden het als de goden Sah en Sopdet (manifestaties van Osiris en Isis). De Griekse astronomen zagen er een dappere jager in, Orion, die met zijn zwaard boven zijn hoofd klaarstaat om toe te slaan. Orion is, naast alle mythologie, ook gewoon een fascinerend stukje hemel. Deze afbeelding, gemaakt met de Very Large Telescope van ESO, toont een reflectienevel in het hart van het sterrenbeeld - NGC 2023. De nevel bevindt zich in de buurt van de bekende Paardekopnevel en de Vlamnevel op ongeveer 1500 lichtjaar van de aarde. Het is een van de ...

6 mei 2019: Dit opvallende UHD-panorama toont een bizar ogende scène bij het Paranal Observatorium, de thuishaven van ESO's Very Large Telescope (VLT). De Melkweg is daar elke nacht zichtbaar in verbluffende details en helderheid. Maar hier lijkt de Melkweg naar beneden te zakken en twee afzonderlijke kolommen te creëren. Waarom is dit beeld zo vervormd? De vervorming ontstaat door de manier waarop de fotograaf, ESO Photo Ambassador Petr Horálek, het beeld heeft vastgelegd. Horálek fotografeerde de hele hemel, van zenit tot horizon, 360 graden in de rondte. De dubbele Melkweg is in feite een enkele band. Het toont het vlak van ons sterrenstelsel als een boog van horizon tot horizon. De vervorming ontstaat omdat de halve hemelbol in een vlak, rechthoekig beeld geperst moet worden. Hoewel de Melkweg de show steelt, zijn hier veel andere opmerkelijke hemellichamen zichtbaar. De blauwachtige plek tussen de twee meest linkse telescoopkoepels (waarvan er één wazig is ...

29 april 2019: Dit is een van de 74 dichtbijgelegen sterrenstelsels waarvan de stellaire kraamkamers onlangs door de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array, ofwel ALMA, geobserveerd werden in een astronomische telling genaamd PHANGS (Physics at High Angular resolution in Nearby Galaxies). Tot nu toe werden in meer dan 750 uren waarneemtijd ongeveer 100.000 van deze stellaire kraamkamers op beeld vastgelegd. De buitengewone precisie van ALMA verschaft gegevens in voldoende hoge resolutie om deze regionen in detail te onderzoeken en tonen aan dat sommige barstensvol nieuwe sterren zitten, terwijl andere geleidelijk ontstaan. Die verwachte diversiteit in het stervormingsproces was de drijfveer achter deze enorme prestatie. Er bestaan reeds lang theorieën die verklaren hoe en waarom deze verschillen zouden kunnen bestaan, sommige betreffen de karakteristieken van het sterrenstelsel zelf ‒ eigenschappen zoals grootte, leeftijd en interne dynamica ‒ maar het gebrek aan gegevens in hoge resolutie vormde een hinderpaal om dit te testen. De enorme hoeveelheid ...

22 april 2019: Deze Foto van de Week, genomen door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek, laat een heldere maansikkel zien boven de Chileense Andes, verankerd in een bloedrode hemel die de foto overspoelt met dieprode golven. Een paar antennes van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) zijn eveneens te zien, een ultramoderne sterrenwacht die het licht van enkele van de koelste objecten in het heelal bestudeert. De twee antennes turen reeds naar boven, gretig om van start te gaan met hun nachtje sterrenkijken en vol ongeduld tot de opvallende wolkenvelden optrekken. Op een hoogte van 5.000 meter in de dorre Atacamawoestijn zijn wolken zoals deze eerder zeldzaam. De atmosfeer is in deze regio van Noord-Chili buitengewoon droog. Vaak tref je er dan ook een heldere hemel, wel bijna 300 wolkeloze nachten per jaar! ALMA bestaat uit 66 afzonderlijke antennes, die elk heel nauwkeurig over de uitgestrekte Chajnantor-hoogvlakte verplaatst kunnen worden om zo verschillende configuraties te ...

15 april 2019: Dit adembenemende panorama werd onder moeilijke omstandigheden vastgelegd. ESO’s Very Large Telescope (VLT) is een van de meest geavanceerde sterrenwachten ter wereld en verzamelt vanop Cerro Paranal, een geïsoleerde site op de top van een eenzame berg in de Chileense Atacamawoestijn, astronomische data van onovertroffen helderheid. Deze verre uithoek van de wereld kent veel voordelen, namelijk de droogste en helderste waarneemomstandigheden op aarde ‒ enkele van de weerstations in de Atacamawoestijn hebben nog nooit neerslag geregistreerd! ‒ en er is totaal geen lichtpollutie. Paranals sterrenkijkers zien zelfs voor zonsondergang een hemel vol sterren wanneer de ondergaande zon de bevroren grond verlicht en een unieke en etherische gloed werpt over de hele sterrenwacht. Deze afgelegen ligging heeft ook z’n nadelen. De afgelegen site bereiken, vergt heel wat toewijding. Er is geen openbaar vervoer naar Paranal, bezoekers moeten dus met de auto reizen vanaf de luchthaven in Antofagasta in het noorden, of ...

8 april 2019: De vier grote unittelescopen van de Very Large Telescope van ESO staan rustig onder een paars-en goudkleurige hemel en koesteren zich vredig in de laatste zonnestralen over Cerro Paranal in de Atacamawoestijn in het noorden van Chili. De uiterst kleine maansikkel is in het midden van het beeld net te zien ‒ van hier uit gezien lijkt de maan ‘ondersteboven’ te staan, de bekende sikkelvorm staat kennelijk omgekeerd. Dit is normaal op het zuidelijk halfrond en is het gevolg van de baan die de maan volgt door de nachtelijke hemel en het perspectief van waaruit de waarnemer kijkt. Dit verschijnsel staat bekend onder de benaming ‘natte maan’ of ‘Cheshire-maan’ omdat de punten van de sikkel naar boven toe gericht zijn, net als een kom ‒ in de Hawaïaanse mythologie geloofde men dat die zich langzaam vulde met regenwater ‒ of zoals de brede grijns van Lewis Carrolls Cheshire Cat uit ...

1 april 2019: Lantaarnpalen verlichten bij valavond de rondingen en hoeken van het planetarium en bezoekerscentrum Supernova van ESO. De silhouetten van de boomkruinen tekenen zich af tegen de vervagende rode gloed langs de horizon, terwijl kunstlicht voor een spel van licht en schaduw zorgt en zo een sfeervolle omgeving creëert rond het hoofdkwartier van ESO in Garching, Duitsland. De diagonale lijn van heldere stippen die over de hemel wegschieten is de planeet Mercurius, vernoemd naar de Romeinse god Mercurius, boodschapper der goden. Zijn pad aan de hemel is vastgelegd via meerdere belichtingen: ongeveer 60 opnamen genomen in de loop van een uur. Mercurius is normaal gezien een heel moeilijk te observeren planeet, grotendeels als gevolg van de nabijheid van de zon, die met haar felle licht de planeet gemakkelijk overstraalt. De planeet is vanuit een stad bijzonder moeilijk waar te nemen vanwege de lichtpollutie. Verschillende factoren hebben er echter toe bijgedragen dat ...

25 maart 2019: Deze verbazingwekkende opname illustreert duidelijk waarom astronomische observatoria doorgaans op een afgelegen, vaak onherbergzame, plek gebouwd worden. Op de ESO-sterrenwacht La Silla is de hemel zo helder en ongestoord door kunstmatige lichtbronnen dat het lijkt alsof er een felgekleurd hemels vuurwerk aan de gang is. Deze foto, genomen door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek, werd digitaal zodanig geprojecteerd dat er zo veel mogelijk van de hemel te zien is. Daardoor lijken de wegen naar de 3,58-meter New Technology Telescope (links) en de 3,6-meter telescoop (rechts) vervormd en de Melkweg, de heldere rivier van licht, lijkt de hemel van horizon tot horizon te overspannen. Naast het kosmische vuurwerk staat deze opname vol indrukwekkende verschijnselen. Het roze ‘vuurwerk’ wordt eigenlijk veroorzaakt door grote opeenhopingen van gloeiend gas, bekend als nevels. Aan de rechterzijde van de Melkweg bevinden zich de Magelhaense Wolken, twee nabijgelegen dwergstelsels. Vanaf de horizon omhoog rijzend bevindt zich links op de ...