Foto van de Week 2018

13 augustus 2018: Deze fulldome-afbeelding van de Very Large Telescope (VLT) op de ESO-sterrenwacht Paranal toont bijna alle telescoopunits op één familiefoto! De VLT van ESO bestaat uit vier grote 8,2-meter unittelescopen (UT’s), allemaal op deze foto te zien en te herkennen door hun hoekige uiterlijk, en vier 1,8-meter hulptelescopen (in het Engels: Auxiliary Telescopes, afgekort AT’s), waarvan er twee naast hun grotere broertjes te zien zijn (beide met hun ronde koepels open). Naast hun standaardbenamingen — UT1, UT2 en zo verder — heeft elk van de vier kolossale UT’s zijn eigen naam in de lokale Chileense Mapuche-taal: Antu (Zon), Kueyen (Maan), Melipal (Zuiderkruis) en Yepun (Venus). De gele laserstraal die vanaf een van de UT’s de nachthemel inschiet, creëert hoog in de atmosfeer een kunstmatige ster, een zogenaamde richtster. Deze ‘ster’ maakt deel uit van het adaptieve optische systeem van de telescoop, waardoor sterrenkundigen de effecten van atmosferische turbulentie kunnen compenseren en ...

6 augustus 2018: Deze foto van de Ultra High Definition Expedition naar de ESO-sterrenwacht La Silla in Chili toont de Deense 1,54-meter telescoop die de zuidelijke sterrenhemel bewondert. Genesteld in de band van de Melkweg, is het Zuiderkruis — een van de meest kenmerkende sterrenbeelden — aan de linkerzijde van de telescoopkoepel te zien. Het sterrenbeeld Crux (het Zuiderkruis) is het best bekend vanwege de kruisvormige constellatie die vier sterren bevat — Alpha, Beta, Gamma en Delta Crucis. De meest nabijgelegen ster, Gamma Crucis, staat slechts 88 lichtjaar van de aarde vandaan, terwijl de verste ster 364 lichtjaar verwijderd is. De blauw-witte ster Alpha Crucis, het laagste punt van het Zuiderkruis, is de 13de helderste ster in de gehele nachtelijke hemel. De donkere, inktachtige vlek net boven het Zuiderkruis is de Kolenzaknevel, een van de belangrijkste absorptienevels die met het blote oog zichtbaar zijn. Deze ondoorzichtige wolk van interstellair stof verbergt het licht ...

30 juli 2018: Deze Foto van de Week toont een sikkelvormige cocon van gas en stof — een nevel bekend onder de benaming NGC 3199 die zich op 12.000 lichtjaar van de aarde bevindt. Hij lijkt de met sterren bezaaide hemel te doorklieven, net als een schip door een woelige zee. Deze beeldspraak is heel toepasselijk omwille van de locatie van NGC 3199 in Carina — een zuidelijk sterrenbeeld genoemd naar de kiel van een schip! NGC 3199 werd in 1834 ontdekt door de Britse sterrenkundige John Herschel toen hij zijn beroemde cataloog met interessante nachtelijke hemelobjecten samenstelde. Sindsdien is de nevel onderwerp van talrijke observaties geweest, waaronder deze met ESO’s Very Large Telescope van 8,2 meter (eso0310, eso1117) en de VLT Survey Telescope (VST) van 2,6 meter, die deze opname maakte. Intussen is bekend dat de heldere sikkel deel uitmaakt van een veel grotere, maar minder goed zichtbare bel van gas en ...

23 juli 2018: Deze foto toont een aantal antennes van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA). Dat is een state-of-the-art telescoop hoog in de Chileense Andes. De volle maan is zichtbaar boven de roodgetinte horizon. ALMA bevindt zich op het Chajnantor Plateau, zo'n 5000 meter boven zeeniveau. Op deze hoogte is het zicht bijna elke nacht kristalhelder. De Melkweg is als een heldere streep zichtbaar. De uitstulpingen van gas en de stofbanen steken af tegen de sterrenhemel. De roze, gloeiende vlekken zijn gebieden waar heet geïoniseerd gas geproduceerd wordt door nieuwe sterren. Het helderste deel van de Melkweg — het hart van ons sterrenstelsel — bevindt zich op ongeveer 25.000 lichtjaar van de aarde.

16 juli 2018: Deze foto genomen door Vincenzo Forchi geeft ons een opmerkelijk beeld binnenin een van ESO’s bekendste — en hardwerkende — telescopen. Deze kakofonie van kleuren, constructie en machinerie is het binnenste van Unit Telescope 1 (UT1), met een diameter van 8,2 meter, van ESO’s Very Large Telescope (VLT) op de sterrenwacht Paranal in het noorden van Chili. UT1 wordt ook wel Antu genoemd, wat ‘de zon’ betekent in de inheemse Mapuche-taal. De andere UT’s zijn vernoemd naar de maan, het Zuiderkruis en Venus, respectievelijk Kueyen, Melipal en Yepun. Forchi’s opname toont Antu terwijl deze zijn hoogtechnologisch oog opent en zich klaarmaakt om een nacht lang de kosmos te observeren. Onderaan het gebouw dompelt kunstlicht de ruimte onder in een lichtgele gloed. Daarboven contrasteren de blauwe en zilverkleurige tinten van het metalen gebinte van de telescoop met de warme oranjetinten van de laatste zonnestralen, die verstrooid worden door de talrijke kleppen ...

9 juli 2018: Deze fotomontage toont een vertrouwd kosmisch object — de maan — op een heel ongewone manier. ESO-fotoambassadeur Petr Horálek legde deze fotoreeks vast tijdens zijn bezoek aan het hooggelegen observatorium Paranal van ESO in Chili, waar de hemel opmerkelijk helder is. Hij nam foto’s van deze bloedrode maansondergang met intervallen van vijf seconden toen hij de maan door de donkere hemel zag wegzakken voordat deze uiteindelijk onder de horizon zonk (de beelden zijn chronologisch geordend van links naar rechts en van boven naar onder). De opvallende rode kleur op deze opnamen is te wijten aan atmosferische refractie. Naarmate de maan dichter bij de horizon komt, moet het gereflecteerde licht door steeds meer atmosfeer heen komen voordat het onze ogen kan bereiken. Dit betekent dat er aanzienlijk meer verstrooiing is. Met andere woorden, hoe meer lucht er is, hoe meer licht er verstrooid wordt. Van alle kleuren in zichtbaar licht verstrooit ...

2 juli 2018: Deze afbeelding van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) toont MWC 758, een jonge ster die bijna volwassen is en omringd wordt door knoestige, onregelmatige ringen van kosmisch stof, waarvan er hier drie te zien zijn. Deze ringen zijn uitzonderlijk elliptisch van vorm in plaats van perfect cirkelvormig, waardoor dit de eerste detectie is van een elliptische protoplanetaire schijf! De buitenste en binnenste ring bevatten beide een bijzonder helder gebied, te zien als gele bogen. Ook lijken er binnenin het stof spiraalarmen gevormd te zijn, evenals een stofvrije holte in de kern die niet helemaal in het midden ligt. Dit zijn allemaal kenmerken die duiden op de aanwezigheid van onzichtbare planeten. Bij het ontstaan van planeten, treden deze in interactie met de zwaartekracht van de schijf en creëren zo verscheidene objecten en structuren. Sterrenkundigen kunnen bijgevolg een systeem zoals MWC 758 waarnemen, en niet enkel het bestaan van mogelijk verborgen ...

25 juni 2018: De donutvormige planetoïdengordel tussen Mars en Jupiter zit boordevol rotsachtige objecten en brokstukken. Ofschoon de gordel volledig versplinterd en verbrokkeld is, is de totale massa ervan aanzienlijk — ongeveer vier procent van die van de maan! Het merendeel van die massa vinden we terug in twee karakteristieke hemellichamen: Ceres, een dwergplaneet die vermoedelijk één derde van de massa van de gordel vormt en de planetoïde Vesta, die ongeveer negen procent ervan in beslag neemt. Op deze foto is Vesta afgebeeld. Vesta werd onlangs waargenomen met het SPHERE/ZIMPOL-instrument op ESO’s Very Large Telescope (VLT). Aan de linkerkant is de opname met SPHERE te zien, ter vergelijking zien we rechts een afbeelding verkregen uit opnamen vanuit de ruimte. SPHERE (the Spectro- Polarimetric High-contrast Exoplanet Research instrument), is een krachtig apparaat voor het detecteren en fotograferen van planeten. ZIMPOL is een van de subsystemen: een gespecialiseerde camera uitermate geschikt voor het nemen van ...

18 juni 2018: Op deze spectaculaire foto tuurt het onmiddellijk herkenbare en prachtige sterrenbeeld Orion (Jager) neer op de kleine loopbrug die de 3,6-meter telescoop van ESO verbindt met de ondertussen buiten werking gestelde Coudé-hulptelescoop, beiden gelegen op de ESO-sterrenwacht La Silla in het noorden van Chili. Indien we deze foto met lange belichtingstijd, genomen door ESO-fotoambassadeur Yuri Beletsky, even beter bekijken, zien we veel interessante kenmerken, waaronder het lichtspoor van een kunstmatige satelliet die achter de telescoopkoepel langs gaat (aan de rechterkant van het beeld). Barnard’s Loop, een zwakke emissienevel die vermoedelijk een overblijfsel is van een supernova, ziet eruit als een zwakke roodachtige boog die de heldere Orionnevel omringt. Net daaronder en evenwijdig met de loopbrug zijn de donkere stofstroken van de Melkweg te zien, golvend over de sterrenhemel. De 3,6-meter telescoop is uitgerust met het HARPS-instrument (High Accuracy Radial velocity Planet Searcher), een van de nauwkeurigste en productiefste planetenjagers in ...

11 juni 2018: Veel telescopen zijn opgebouwd uit meerdere spiegels of antennes, niet uit slechts één. ESO’s Very Large Telescope (VLT), gelegen op de ESO-sterrenwacht Paranal in Chili, is daar een goed voorbeeld van. De VLT bestaat uit vier hoofdtelescopen en vier kleinere, verplaatsbare hulptelescopen — acht afzonderlijke constructies in totaal. Hoewel, zelfs dit verdwijnt in het niet door de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), die bovenop de top van de Chajnantor-hoogvlakte in de Chileense Andes staat en maar liefst 66 antennes telt! Zelfs apart zien de ALMA-antennes er indrukwekkend uit. De Chajnantor-hoogvlakte zelf is gelegen op een hoogte van 5.000 meter, de Operations Support Facility (OSF) bevindt zich op een (toch nog steeds aanzienlijke) hoogte van 2.900 meter. Aangezien de antennes niet op de hoogvlakte geconstrueerd werden, vereiste dit een geheel nieuwe aanpak voor het transport van elke antenne vanaf de OSF naar Chajnantor. Vanaf nu komen Otto en Lore in beeld! ...

4 juni 2018: ESO-sterrenwacht La Silla in Chili is werkelijk vanuit elke hoek fotogeniek — ook vanuit een ongebruikelijk perspectief zoals hier! Dit unieke panorama werd vastgelegd door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek. “Ik vroeg me af of het mogelijk was de mystieke kleuren van het heelal vast te leggen zonder ingewikkelde apparatuur,” verklaarde hij, en voegde eraan toe dat hij aanvankelijk geïnspireerd werd door een van de posters van Chistopher Nolans film Interstellar. “Op La Silla kun je echt interstellaire momenten ervaren — en vastleggen!” Petr is er duidelijk in geslaagd het heelal in al zijn schoonheid af te beelden. De majestueuze band van de Melkweg schittert aan de hemel en vormt een kosmische brug tussen twee telescopen van La Silla: de 3,6-meter telescoop van ESO (links) en de Zweedse ESO-submillimetertelescoop (rechts). De Grote en Kleine Magelhaense Wolken — twee nabijgelegen sterrenstelsels — staan dicht bij elkaar ‘boven’ het galactische vlak in de rechter ...

28 mei 2018: Deze foto van de week toont het centrum van een sterrenstelsel dat de naam NGC 5643 draagt. Dit sterrenstelsel bevindt zich 55 miljoen lichtjaar van de aarde in het sterrenbeeld Lupus (Wolf) en staat bekend als een Seyfert-stelsel. Seyfert-stelsels hebben een zeer heldere kern, die waarschijnlijk van energie voorzien wordt door materiaal aangetrokken door het superzware zwarte gat dat binnenin verstopt zit. De kern kan echter ook omsluierd en verduisterd zijn door wolken van stof en intergalactisch materiaal. Als gevolg daarvan is het actieve centrum van een Seyfert-stelsel soms moeilijk waar te nemen. NGC 5643 kent nog een bijkomende moeilijkheid; vanaf de aarde zien we het stelsel onder een grote hellingshoek, wat het nog moeilijker maakt om de activiteit in het centrum te observeren. Wetenschappers hebben echter gebruik gemaakt van ALMA (Atacama Large Millimeter/submillimeter Array) gecombineerd met archiefgegevens van het instrument MUSE (Multi Unit Spectroscopic Explorer) bevestigd op de Very ...

21 mei 2018: Op deze afbeelding van het VIMOS-instrument op ESO’s Very Large Telescope (VLT) zijn twee spiraalstelsels ineengestrengeld in een fascinerende, wervelende dans. De twee interagerende sterrenstelsels, NGC 5426 en NGC 5427, vormen samen een intrigerend astronomisch object dat de naam Arp 271 draagt en onderwerp is van de laatste foto die genomen werd door VIMOS voordat deze op 24 maart 2018 buiten werking gesteld werd. VIMOS — of voluit: de VIsible Multi-Object Spectrograph — was gedurende 16 jaar in bedrijf op de VLT. Gedurende die tijd hielp het instrument wetenschappers om de wilde jeugd van de zwaarste sterrenstelsels te ontraadselen, ontzagwekkende interacties tussen drie sterrenstelsels te observeren, en het antwoord te zoeken op vragen over de kosmos, zoals waarom de zwaarste sterrenstelsels in het heelal zo groot werden. In plaats van zich te focussen op één enkel object kon VIMOS gedetailleerde informatie over honderden sterrenstelsels tegelijkertijd vastleggen. Dit gevoelige instrument verzamelde ...

14 mei 2018: Fonkelende sterren zijn meer iets voor dichters en romantici dan voor astronomen. Turbulentie in de aardatmosfeer zorgt er echter voor dat sterren fonkelen, waardoor onze blik op de nachthemel vervaagt, zelfs bij de nagenoeg ongerepte waarneemomstandigheden in Chili, standplaats van ESO’s verzameling telescopen van wereldklasse. Deze vier laserstralen werden speciaal ontworpen om de effecten van deze turbulentie tegen te gaan. De intens oranje stralen die deze opname overheersen zijn afkomstig van de 4 Laser Guide Star Facility, een ultramoderne component van de Adaptive Optics Facility van ESO’s Very Large Telescope (VLT). Elke straal is ongeveer 4.000 keer krachtiger dan een standaard laser pointer en creëert een kunstmatige richtster door hoog in de bovenste atmosfeer van de aarde natriumatomen te activeren, waardoor deze opgloeien. Kunstmatige richtsterren stellen astronomen in staat om de atmosferische vervorming te meten en te corrigeren door de instellingen van hun observatieapparatuur aan te passen en zo nauwkeurig ...

7 mei 2018: Als bij ongelooflijk astronomisch toeval vond er boven het Supernova planetarium & bezoekerscentrum een nova-explosie plaats, minder dan een week na de opening ervan. Petr Horálek, fotoambassadeur bij ESO, maakte op 2 mei 2018 een opname van de dwergnova V392 Persei. Op een groothoekopname is de avondhemel boven de ESO-Supernova te zien in westnoordwestelijke richting. De positie van de nova boven de ESO-Supernova wordt op de groothoekopname aangeduid met een vergroting die ons een ingezoomd beeld geeft van het gebied, met dezelfde camera genomen, maar met behulp van een andere lens. Op deze afbeelding is de nova gemakkelijk te zien dankzij de typische oranje kleur. Dwergnovae vinden plaats als een witte dwerg materie van zijn lichtere metgezel naar zich toetrekt. De materie van de schijf wordt samengedrukt wanneer deze naar het oppervlak van de witte dwerg wordt overgebracht waar het dan verhit wordt en in een heel krachtige (en heldere) ...

30 april 2018: Een sinistere glimlach middenin een zee van sterren — deze opname toont een klein stukje van een enorme gigapixel-kleurenmozaïek van het hart van de Melkweg. Opgebouwd uit duizenden ongelooflijk gedetailleerde opnamen gemaakt door ESO’s Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy (VISTA), ontsluiert de mozaïek meer sterren in het hart van de Melkweg dan ooit tevoren. Er werd voor VISTA gekozen vanwege de uiterst gevoelige infraroodcamera die door het meeste stof kan kijken dat ons zicht op het centrum van het sterrenstelsel blokkeert. Wat we hier op de foto zien, is een dichte wolk van gas en stof — een nevel — waar zelfs VISTA’s camera niet doorheen kan turen. Gelegen in de buurt van de Lagunenevel (niet te zien), lijkt het alsof de nevel naar ons knipoogt, terwijl ze schalks het licht van de achtergrondsterren belemmert. De volledige afbeelding bevat bijna negen miljard pixels en maakt deel uit van ...

23 april 2018: Deze ongewone afbeelding toont drie telescopen gevestigd op de sterrenwacht La Silla van ESO in Chili — de MPG/ESO 2,2-meter telescoop links, ESO’s 3,6-meter telescoop daarachter in te verte, en de Deense 1,54-meter telescoop rechts, die op de voorgrond over zijn metgezellen heen lijkt op te doemen. Uiteraard is dit een sterk vertekend beeld van de telescopen! Deze foto werd gemaakt door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek, niet om de telescopen zelf in de kijker te zetten, maar wel het verbluffend mooie schouwspel aan de nachthemel boven de sterrenwacht, die één van de beste ter wereld is. Dit is een opname met een lange belichtingstijd om de schijnbare beweging van de sterren vast te leggen, terwijl ze langzaam aan de hemel voorbij cirkelen. Na verloop van tijd lijken de sterren lichtsporen aan de hemel te trekken — bekend als sterrensporen — waardoor grote cirkels op de donkere kosmos geschilderd worden (in werkelijkheid ...

16 april 2018: Dit adembenemende beeld van ESO’s sterrenwacht Paranal onthult een spectaculaire nachtopname van een deel van de Very Large Telescope (VLT), de bekendste telg van de sterrenwacht. De telescoop in het midden van de foto is een van de vier unittelescopen van de VLT. Deze bestaat uit de unittelescopen en vier extra, mobiele hulptelescopen. Hoe indrukwekkend de VLT ook mag zijn, de gesloten telescoop wordt op deze opname overtroffen door de hemel erboven — vooral door de kleurrijke band van ons eigen sterrenstelsel, de Melkweg, terwijl deze zich over het beeld uitstrekt en zo een regenboog aan de hemel vormt. Een deel van de hemel is in zacht groene tinten gekleurd door een verschijnsel dat bekend is onder de naam airglow, de twee vlekken van de Magelhaense Wolken zijn aan de linkerzijde van de unittelescoop te zien. Het bekende sterrenbeeld Orion (Jager) is aan de rechterkant van het midden zichtbaar. De ...

9 april 2018: Licht reist naar de telescopen op ESO's La Silla Observatorium in het noorden van Chili. Het licht komt van ver: van de planeten en de manen in ons zonnestelsel en van sterren in de Melkweg en verder. Dit spectaculaire Ultra High Definition panorama van het observatorium is gemaakt door ESO Photo Ambassador Babak A. Tafreshi. De foto vangt licht op van een scala aan hemelse objecten. Twee van de meest prominente lichtbronnen op deze foto zijn de Grote en de Kleine Magelhaense Wolken. Het zijn de twee wat vage vlekken midden op de foto. Deze twee sterrenstelsels bevinden zich op 160.000 en 200.000 lichtjaar van ons vandaan. De meest dichtbijzijnde 'ster' op de foto is Mars. Hij schijnt net naast de open koepel van de 1,54-meter Deense telescoop die op de voorgrond zichtbaar is. Toen deze foto gemaakt werd, stond de rode planeet 93 miljoen kilometer van de aarde vandaan. ...

2 april 2018: Deze unieke opname van ESO’s VLT Survey Telescope (VST) onthult twee sterrenstelsels bij het begin van een samensmelting. De interacties tussen het duo hebben een zeldzaam effect veroorzaakt, namelijk een lichtecho, waarbij het licht gereflecteerd wordt door het materiaal binnenin elk sterrenstelsel. Dit is vergelijkbaar met een akoestische echo, waarbij het weerkaatste geluid met een vertraging bij de luisteraar aankomt. Het is voor het eerst dat zo’n lichtecho waargenomen werd tussen twee sterrenstelsels. Het grotere sterrenstelsel, te zien in een gele kleur, is ShaSS 073 — een actief sterrenstelsel met een enorm heldere kern. Zijn minder zware metgezel, in het blauw, is ShaSS 622 en samen vormen ze het intrigerende ShaSS 622-073-systeem. De heldere kern van ShaSS 073 verhit het gas in de schijf van zijn blauwe metgezel: de kern bombardeert de daar aanwezige materie met straling, waardoor de materie fel opgloeit wanneer deze het licht absorbeert en vervolgens opnieuw ...