Persbericht

VLT kijkt in de ogen van de Maagd

24 augustus 2011

Met ESO’s Very Large Telescope is een schitterende opname gemaakt van een markant tweetal sterrenstelsels dat ook wel ‘de Ogen’ wordt genoemd. De grootste van de twee, NGC 4438, was ooit een spiraalstelsel, maar is ernstig vervormd geraakt door botsingen met andere stelsels, zoals die zich de afgelopen paar honderd miljoen jaar hebben afgespeeld. Deze foto is de eerste in het kader van het ‘Cosmic Gems’-programma, een initiatief waarbij ESO waarnemingstijd heeft gereserveerd voor voorlichtingsdoeleinden.

De Ogen bevinden zich op een afstand van ongeveer vijftig miljoen lichtjaar in het sterrenbeeld Maagd en staan ruwweg 100.000 lichtjaar uiteen. Hun bijnaam verwijst naar het feit dat de kernen van deze stelsels – twee witte ovalen – gezien door een middelgrote telescoop op een in het donker oplichtend paar ogen lijken.

Maar waar de kernen van de beide stelsels een duidelijke onderlinge overeenkomst vertonen, verschillen hun buitendelen sterk. Het stelsel rechtsonder, dat bekendstaat als NGC 4435, is compact en lijkt vrijwel geen gas en stof te bevatten. Het grote stelsel linksboven daarentegen (NGC 4438) vertoont vlak onder zijn kern een band van donker stof. Links van die kern zijn jonge sterren waarneembaar en aan weerszijden ervan zijn vage uitlopers van gas te zien.

De ‘ingewanden’ van NGC 4438 zijn bij een botsing met een ander stelsel als het ware naar buiten getrokken. Deze botsing heeft de spiraalvorm van het stelsel ernstig verstoord, zoals dat over drie à vier miljard jaar mogelijk ook met ons Melkwegstelsel zal gebeuren, wanneer dit in botsing komt met het Andromedastelsel.

De boosdoener zou NGC 4435 kunnen zijn. Sommige astronomen denken dat de schade die aan NGC 4438 is toegebracht, ongeveer honderd miljoen jaar geleden is ontstaan, toen de twee stelsels elkaar tot op circa 16.000 lichtjaar naderden. Maar terwijl het grote stelsel alleen maar beschadigd raakte, waren de gevolgen voor het kleinere stelsel aanzienlijk groter. Door de getijdenkrachten die bij de ontmoeting optraden verloor NGC 4435 veel massa en raakte het stelsel bijna al zijn gas en stof kwijt.

Een andere mogelijkheid is dat het elliptische reuzenstelsel Messier 86, dat zich op enige afstand van de Ogen bevindt en op deze foto niet te zien is, verantwoordelijk is voor de schade aan NGC 4438. Bij recente waarnemingen zijn flarden van geïoniseerd waterstofgas ontdekt die de beide stelsels met elkaar verbinden. Dat kan erop wijzen dat ze lang geleden met elkaar in aanraking zijn gekomen.

Messier 86 en de Ogen maken deel uit van de Virgocluster, een zeer rijke verzameling sterrenstelsels. In zo’n dichtbevolkte omgeving vinden tamelijk vaak botsingen plaats, dus misschien heeft NGC 4438 wel te lijden gehad van ontmoetingen met zowel NGC 4435 als Messier 86.

Deze foto is de eerste die gemaakt is in het kader van het ‘Cosmic Gems’-programma van ESO. Dit is een nieuw initiatief om astronomische opnamen te maken voor educatieve doeleinden en publieksvoorlichting. Het programma maakt voornamelijk gebruik van momenten dat de hemelomstandigheden niet geschikt zijn voor wetenschappelijke waarnemingen, om opnamen te maken van interessante, intrigerende of gewoon aantrekkelijke objecten. Via ESO’s wetenschappelijke archief worden de gegevens ook beschikbaar gesteld aan professionele astronomen.

In dit geval was de atmosfeer, ondanks wat bewolking, bijzonder stabiel, waardoor de opname, gemaakt met het FORS2-instrument [1] van de VLT, zeer scherpe details vertoont. Het licht van de stelsels is door twee verschillende filters geleid: rood (ook als rood afgebeeld) en groen-geel (hier blauw gekleurd). De belichtingstijden bedroegen respectievelijk 1800 en 1980 seconden.

Noten

[1] FORS2 is de FOcal Reducer and low dispersion Spectrograph van de VLT, die opnamen maakt in het visuele en nabij-ultraviolette gebied. Hij is gekoppeld aan Unit Telescope 1 van de VLT.

Meer informatie

ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, is de belangrijkste intergouvernementele sterrenkundeorganisatie in Europa, en het meest productieve astronomische observatorium ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerp, de bouw en het beheer van krachtige grondobservatoria die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. ESO speelt ook een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op sterrenkundig gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die uitsluitend is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. Ook is ESO de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste sterrenkundige project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO momenteel de bouw voor van de Europese Extremely Large optische/nabij-infrarood Telescoop (E-ELT), een telescoop van de 40-meterklasse die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Links

• ESO’s ‘Cosmic Gems’-programma
• Foto’s van de VLT

Contact

Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey Telescopes Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
E-mail: rhook@eso.org

Olivier R. Hainaut
ESO, Science Liaison, education and Public Outreach Department
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6752
Mob: +49 151 2262 0554
E-mail: ohainaut@eso.org

Lars Lindberg Christensen
Head, ESO education and Public Outreach Department
Garching bei München, Germany
Tel: +49-89-3200-6761
Mob: +49-173-3872-621
E-mail: lars@eso.org

Rodrigo Alvarez (press contact België)
ESO Science Outreach Network en Planetarium, Royal Observatory of Belgium
Tel: +32-2-474 70 50
E-mail: eson-belgië@eso.org

Connect with ESO on social media

Dit is een vertaling van ESO-persbericht eso1131.