Foto van de Week

17 april 2017: Jupiters Grote Rode Vlek, zo groot dat het verschillende exemplaren van de aarde zou kunnen verzwelgen, is een gigantische storm die reeds eeuwenlang raast met winden van meer dan 600 kilometer per uur. Maar er is een rivaal: astronomen ontdekten dat Jupiter een tweede grote vlek heeft, ditmaal een koude. In de poolgebieden van de planeet ontdekten astronomen een donkere vlek in de bovenste atmosfeer die ongeveer 200 °C koeler is dan zijn omgeving. Treffend aangeduid met de naam “Grote Koude Vlek” is dit intrigerende fenomeen qua grootte vergelijkbaar met de Grote Rode Vlek – 24.000 km breed en 12.000 km lang. Maar uit gegevens, verzameld gedurende een periode van 15 jaar, blijkt dat de Grote Koude Vlek veel vluchtiger is dan zijn langzaam veranderende neefje. De Grote Koude Vlek verandert gedurende dagen en weken plotseling van vorm en grootte, maar verdwijnt nooit, en blijft ook steeds ongeveer op dezelfde ...

10 april 2017: De hemel boven de ESO-sterrenwacht Paranal lijkt op deze foto van de week op olie die op het water drijft, doordat groene, gele en blauwe tinten zich vermengen tot een hemellandschap dat alle kleuren van de regenboog vertoont. Het rotsachtige, dorre landschap eronder roept het beeld op van een buitenaardse wereld en vormt een perfecte aanvulling op het glinsterende, kosmische schouwspel dat zich erboven afspeelt. We zien ons mooie, eigen sterrenstelsel de Melkweg die zich in een boog over de Chileense nachtelijke hemel uitstrekt en de met ontzag vervulde waarnemer aan de linkerzijde omlijst. Het licht van miljarden sterren vormt samen de gloed van de Melkweg met enorme stofwolken die hier en daar het licht blokkeren waardoor we een donker en gevlekt patroon te zien krijgen. Een natuurlijk verschijnsel, bekend als airglow, zorgt voor stroken groen en oranje licht dat van de horizon vandaan lijkt te komen. Aan de rechterkant ...

3 april 2017: Deze afbeelding stelt de stofschijf voor die de jonge, geïsoleerde ster HD 169142 omringt. De Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) legde deze schijf in hoge resolutie op beeld vast door de zwakke signalen op te vangen van de millimetergrote stofdeeltjes waaruit de schijf bestaat. De heldere ringen zijn eigenlijk dikke stofbanden, gescheiden door gaten. Optimaal uitgerust om het koude gas en stof van systemen zoals HD 169142 te bestuderen, heeft ALMA’s scherpe blik de structuur van veel jonge zonnestelsels met gelijkaardige uithollingen en gaten onthuld. Een hele reeks theorieën – zoals turbulentie veroorzaakt door magnetorotationele instabiliteit, of het samensmelten van stofdeeltjes -- werden geformuleerd om dit te verklaren, maar de meest plausibele verklaring is dat deze onmiskenbare gaten uitgehouwen werden door reusachtige planeten-in-wording. Tijdens de vorming van zonnestelsels smelten gas en stof samen tot planeten. Deze planeten maken vervolgens effectief grote schoonmaak in hun omloopbaan, waarbij ze gas en stof ...

27 maart 2017: ESO's Very Large Telescope (VLT) lijkt op deze foto meer op een heel kleine telescoop! Vanuit dit perspectief is het moeilijk om de silhouetten van de vier 8,2-meter unittelescopen van de VLT, die op de top staan van Cerro Paranal in de Chileense Atacamawoestijn, te onderscheiden. De locatie van de VLT werd heel zorgvuldig gekozen. Het is van vitaal belang voor de site om zo droog mogelijk te zijn, aangezien waterdamp infraroodlicht kan absorberen en waarnemingen kan verstoren. Om de effecten van de aardatmosfeer zoveel mogelijk te verminderen, staat de VLT 2600 meter boven de zeespiegel, wat de hoeveelheid atmosfeer tussen de telescoop en de sterren minimaliseert. Door de afgelegen locatie slaagt Paranal erin om meestal ongestoord en donker te zijn. Zelfs de kronkelende wegen die door de Atacamawoestijn naar het observatorium leiden, worden schaars verlicht om onnodige lichtvervuiling te voorkomen. Op deze opname snijdt een spoor van sterren dwars ...

20 maart 2017: Deze afbeelding, gemaakt met de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) in Chili, toont gloeiend stof in de protosterrenhoop NGC 6334I. Bij het bestuderen van deze stervormingswolk in de Kattenpootnevel (NGC 6334) met zowel ALMA als de Submillimeter Array (SMA) in Hawaï konden astronomen zien dat er iets gebeurd was dat een stellaire kinderkamer binnen een verrassend korte tijdsperiode volledig verandert. Bekend is dat jonge sterren in protosterrenhopen gevormd worden wanneer gaswolken zo compact worden dat ze onder hun eigen zwaartekracht beginnen in te storten. Na verloop van tijd worden er schijven van stof en gas rond deze ontluikende sterren gevormd waardoor er materiaal naar hun oppervlak stroomt dat hen doet groeien. Deze nieuwe opname van ALMA toont een zware protoster die diep binnenin deze stellaire kinderkamer vol stof genesteld is. De ster-in-wording ondergaat een intense groeispurt, waarschijnlijk veroorzaakt door een lawine van gas die op haar oppervlak terechtkwam. Dit nieuwe ...

13 maart 2017: Met hun spectaculaire, gloeiende armen lijken indrukwekkende spiraalsterrenstelsels alle aandacht te krijgen, maar NGC 6822, een onregelmatig balkvormig dwergstelsel, toont aan dat regelmatige spiraalstelsels geen monopolie op galactische schoonheid bezitten. NGC 6822, ook wel Barnardstelsel genoemd, ligt in het sterrenbeeld Boogschutter net 1,6 miljoen lichtjaar van ons vandaan en is rijk aan stervormingsgebieden. Deze nieuwe afbeelding is een samenstelling van oudere observaties gemaakt met de Wide Field Imager bevestigd aan de 2,2-meter telescoop van MPG/ESO op de sterrenwacht La Silla en nieuwe gegevens verzameld door de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA). De met ALMA waargenomen gebieden zijn op de opname heel goed te zien en kun je hier in detail bekijken. De observaties met behulp van ALMA laten de structuur van stervormingswolken in ongekend hoge resolutie zien. Uit waarnemingen in ons eigen sterrenstelsel is gebleken dat sterren gevormd worden in de compacte kernen van reusachtige wolken van waterstofgas, de enige ...

6 maart 2017: Hoewel het op het patroon van een schelp op het strand lijkt, is deze intrigerende spiraal eigenlijk een astronomisch object. De Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) heeft deze opmerkelijke opname van een dubbelstersysteem vastgelegd, waarbij twee sterren – LL Pegasi en zijn metgezel – gevangen zitten in een stellaire wals en rond hun gemeenschappelijk zwaartepunt draaien. De oude ster LL Pegasi verliest voortdurend gasachtig materiaal terwijl ze tot een planetaire nevel evolueert. De duidelijke spiraalvorm is de afdruk die ontstaan is door de rond elkaar draaiende sterren in dit gas. De spiraal is enkele lichtjaren breed en tolt met buitengewone regelmaat in het rond. Op basis van de snelheid waarmee het ronddraaiende gas in omvang toeneemt, schatten astronomen dat er elke 800 jaar een nieuwe “laag” verschijnt . Dit neemt ongeveer evenveel tijd in beslag als het voltooien van één omloopbaan rond elkaar. LL Pegasi werd zowat 10 jaar geleden ...

27 februari 2017: Drie decennia geleden ontdekten astronomen één van de helderste supernova’s in meer dan 400 jaar. De sterexplosie SN 1987A gloeide met een kracht van 10 miljoen zonnen gedurende ettelijke maanden na de ontdekking ervan op 23 februari 1987. Gelegen in de Grote Magelhaense Wolk, één van de satellietsterrenstelsels van de Melkweg was SN 1987A de dichtstbijzijnde waargenomen supernova-explosie sinds eeuwen en het werd snel de meest onderzochte supernova ooit. Gedurende de laatste dertig jaar konden astronomen door gedetailleerde vervolgwaarnemingen met telescopen zowel in de ruimte als op de grond de doodsstrijd van een zware ster in ongeëvenaard detail bestuderen, gaande van ster naar supernova tot overblijfsel van een supernova, waardoor ons begrip van deze explosieve gebeurtenissen radicaal verandert. Met zijn buitengewone gevoeligheid op millimeter en submillimeter golflengten onderzoekt de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) sinds 2013 aspecten van SN 1987A die voorheen nog niet bestudeerd werden. Astronomen gebruiken ALMA om ...

20 februari 2017: De gebeurtenissen ten tijde van de oerknal waren zo catastrofaal dat ze een onuitwisbare stempel achterlieten op de samenstelling van de kosmos. Tegenwoordig kunnen we deze littekens opsporen door het oudste licht in het heelal te observeren. Aangezien het bijna 14 miljard jaar geleden ontstond, heeft dit licht – dat nu bestaat uit zwakke elektromagnetische straling en bijgevolg de kosmische achtergrondstraling genoemd wordt -- zich nu zodanig uitgebreid dat het zich over de gehele kosmos verspreid heeft en het heelal met detecteerbare fotonen vult. De kosmische achtergrondstraling kan aangewend worden om de kosmos door middel van het Sunyaev-Zel’dovich-effect (SZE) te onderzoeken. Dit effect werd meer dan 30 jaar geleden voor het eerst geobserveerd. De kosmische achtergrondstraling kan hier op aarde waargenomen worden wanneer de elektromagnetische fotonen waaruit de straling is opgebouwd doorheen de ruimte naar ons toe reizen. Op hun weg naar ons toe gaan ze soms door clusters van ...

13 februari 2017: De hemel bevat tal van optische fenomenen waardoor het moeilijk kan zijn om een duidelijk beeld te krijgen van de kosmos. Dit vormt een uitdaging die vaak frustrerend is voor astronomen, maar voor astrofotografen kunnen deze verschijnselen waarlijk een lust voor het oog zijn! Deze prachtige foto toont het centrum van de Melkweg doorkruist door de spookachtige gloed van het zodiakaal licht en vol objecten van stof die wetenschappelijke waarnemingen belemmeren – maar ze zijn zo mooi dat we ons er niet druk om maken. Op deze foto lijkt het centrum van de Melkweg te bestaan uit inktzwart gas. In werkelijkheid zijn de donkere wervelende vlekken gewoon de afwezigheid van zichtbaar licht, omdat reusachtige stofwolken het licht van verder afgelegen sterren verbergt. Maar net zoals stof de illusie van duisternis kan opwekken, kan het ook de illusie van licht geven. Dit is zo bij zodiakaal licht, een diffuse band van ...

6 februari 2017: Meer dan 75 miljoen lichtjaar van ons verwijderd in het sterrenbeeld Virgo (Maagd) ligt NGC 4981 – een spiraalsterrenstelsel met een nogal explosief verleden. NGC 4981 werd op 17 april 1784 door William Herschel ontdekt, en vervolgens gecatalogiseerd in de New General Catalogue van John Dreyer. Op 23 april 1968, meer dan een eeuw later, haalde het sterrenstelsel opnieuw de krantenkoppen toen in het sterrenstelsel een supernova van het type Ia — een sterexplosie in een dubbelstersysteem — plaatsvond: SN 1968I. SN 1968I was echter niet de enige supernova in dit sterrenstelsel. Decennia later leidde het instorten van de kern van een zware ster tot supernova SN 2007c. Dit spectaculaire beeld van NGC 4981 werd vastgelegd door FORS (FOcal Reducer and low dispersion Spectrograph in zichtbaar licht en in het nabij-ultravioletbereik) van ESO’s Very Large Telescope (VLT). FORS is het Zwitserse zakmes onder de ESO-instrumenten – het kan veel verschillende ...

30 januari 2017: Deze foto toont de 3,6-meter telescoop van ESO, gelegen op de sterrenwacht La Silla in Chili. De nachtelijke hemel erboven wordt overheerst door de maan die zo helder schijnt dat ze de hemel blauw kleurt! Wat echter het meeste opvalt op deze afbeelding is de rode rots op de voorgrond. Deze is gemarkeerd met prehistorische rotstekeningen — handtekeningen uit het verleden van de regio. Rond La Silla kun je verscheidene van dergelijke gravures vinden, maar deze bijzondere rots maakt deel uit van de waardevolste site in het gebied. In 1990 werd een volledig fotografisch en topografisch onderzoek van deze gravures uitgevoerd. De ingekerfde rotsen stellen overwegend taferelen voor over mensen en dieren, alsook mysterieuze geometrische figuren. Aangenomen wordt dat deze rotstekeningen afkomstig zijn van het El Molle-complex — de eerste beschaving in het noorden van Chili. Geologen zijn van mening dat er tijdens het eerste millennium van onze jaartelling veel ...

23 januari 2017: Hier zien we de maan boven de serene Residencia op ESO-sterrenwacht Paranal. Naast de maan is ook Venus, de morgenster, zichtbaar aan de hemel. Ook een reeks ESO-telescopen, nu rustig na een nachtje observeren, kunnen in de verte waargenomen worden. Hoewel te klein om op deze foto te kunnen onderscheiden heeft Venus verschillende fasen gelijkaardig aan die van de maan. Venus is vanaf de aarde te zien als een schijf wanneer deze rond de achterzijde van de zon kruipt – de zonnestralen raken de kant van Venus die naar de aarde toe gericht is en het beeld ervan wordt naar ons teruggekaatst. De sikkelvormige fase treedt op wanneer Venus van achter de zon vandaan komt en zich in het gedeelte van haar omloopbaan bevindt dat tussen de aarde en de zon ligt. Gezien vanaf de aarde wordt geleidelijk minder van het oppervlak rechtstreeks verlicht. Terwijl Venus haar omloop rond de ...

16 januari 2017: Laat je niet voor de gek houden! Dit is niet een futuristische nieuwe Marsrover. Alhoewel, het ruige terrein van de Chileense Atacama woestijn kan zo doorgaan voor Mars. Nee, dit 20 meter lange, 10 meter brede en met 28 wielen uitgeruste voertuig is de ALMA transporter Otto. Het voertuig baadt in de schoonheid van de Melkweg. Deze monstermachine is gebouwd in Duitsland. Het voertuig is speciaal gemaakt om de ALMA antennas van de Operations Support Facility op 2900 meter hoogte te vervoeren naar het Chajnantor Plateau op 5000 meter hoog. Ook kan het voertuig de antennes op het Plateau verplaatsen naar de verschillende posities. Otto weegt 130 ton en haalt 12 kilometer per uur. Maar snelheid is geen prioriteit. Veiligheid en precisie staan voorop. Het gele beest kan de 66 antennes van ALMA op een paar millimeter nauwkeurig plaatsen. Dat maakt ALMA zo krachtig. Je kunt Otto in actie zien ...

9 januari 2017: Het ESO-sterrenkundekamp van 2016 verkende het thema “Het zichtbare en verborgen universum”. ESO en het Science Outreach Network werkten samen met Sterrenlab, een organisator van evenementen op gebied van wetenschappelijk onderwijs, en het Astronomical Observatory of the Autonomous Region of the Aosta Valley (OAVdA) om dit vierde sterrenkundekamp van ESO over het heelal in multigolflengten te organiseren. Het kamp vond plaats van 26 december 2016 tot 1 januari 2017 in de Aostavallei in Italië. Gedurende deze week luisterden de deelnemers – jongeren tussen 16 en 18 jaar uit verschillende ESO-lidstaten – naar lezingen, voerden doe-activiteiten uit en zelfs nachtelijke observaties met de telescopen en instrumenten van de sterrenwacht. Sociale activiteiten, wintersport en uitstappen droegen ertoe bij dat het kamp een onvergetelijke ervaring was voor de deelnemers. Enkele hoogtepunten van het programma dit jaar waren: het gebruik van een spectrograaf, lezingen van astronomen van ESO en een uitstap naar de Matterhorn.

2 januari 2017: De hemel boven de Chileense Andes is nooit saai – zelfs niet wanneer een soufflé, kudde, regenvlaag of wolkendek een zeldzaam bezoekje brengen! Deze foto van de Chajnantor-hoogvlakte, 5000 meter boven zeeniveau en thuisbasis van de 66 antennes waaruit de ALMA-sterrenwacht bestaat, toont een hevige wind en zware bewolking bij zonsondergang met een verbazingwekkend dramatisch en vurig tafereel als gevolg. ALMA is de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array, een uiterst geavanceerde sterrenwacht die een heel andere soort wolken bestudeert dan deze die hier vastgelegd zijn. Astronomen maken gebruik van ALMA om moleculaire wolken te bestuderen, enorme opeenstapelingen van gas en stof met temperaturen die enkel een paar tienden van een graad boven het absolute nulpunt liggen. Vaak zijn deze stervormingsgebieden donker en niet te zien in zichtbaar licht, maar schijnen ze helder in het millimeter- en submillimetergedeelte van het spectrum. Dit moment werd in beeld gebracht door ESO-fotoambassadeur Babak Tafreshi terwijl ...

26 december 2016: Ons zonnestelsel werd gevormd uit een enorme, oeroude wolk van gas en stof. Uit de overgrote meerderheid van die wolk ontstond de zon, terwijl de overblijvende schijf van roterend materiaal tenslotte samensmolt tot de ons bekende planeten in een baan rond de zon, en die tot de dag van vandaag bestaan. Astronomen zien gelijkaardige processen rond andere sterren in de kosmos. Deze prachtige foto van de week toont een schijf van roterend, overgebleven materiaal rond de jonge ster HD 163296. Door gebruik te maken van de observatiekracht van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) in Chili, zijn astronomen in staat om specifieke kenmerken in de schijf waar te nemen, waaronder concentrische ringen van materiaal rond de centrale ster. Ze konden ALMA ook gebruiken voor het verkrijgen van metingen met een hoge resolutie van de bestanddelen van het gas en stof in de schijf. Met deze gegevens konden ze belangrijke details ...

19 december 2016: Namens iedereen bij de Europese Zuidelijke Sterrenwacht wensen we u fijne feestdagen, een goede start van het nieuwe jaar en een vruchtbaar 2017! Links: Nieuwjaarswens

12 december 2016: Deze prachtige luchtfoto toont de heuvels en bergen die de ESO-sterrenwacht Paranal in Chili omringen. Van bovenaf gezien verdwijnen de scherpe, rotsachtige details van het dorre landschap om plaats te maken voor een textuur die meer op zacht golvende stof lijkt. Het groepje gebouwen in de rechter bovenhelft van de foto bevat zowel het basiskamp van de sterrenwacht als de Residencia, waar het personeel en de bezoekers van Paranal beschutting kunnen zoeken tegen de barre omstandigheden van de woestijn. De alleenstaande gebouwen aan de linkerzijde van het hoofdcomplex van de sterrenwacht huisvesten de VISTA-surveytelescoop. Deze opname werd genomen door Gerhard Hüdepohl, een van ESO's fotoambassadeurs. Hij werkt voor ESO als ingenieur elektronica en woont sinds 1997 in Chili, waar hij werkzaam is bij de Very Large Telescope op Cerro Paranal.

5 december 2016: De grootste sterrenstelsels in het heelal herbergen superzware zwarte gaten in het centrum. Deze waarlijk kolossale zwarte gaten eten omringend materiaal in een verbazingwekkend tempo op, waarbij ze een enorme hoeveelheid straling uitstoten en als enkele van de helderste objecten in het bekende universum schitteren! Ondanks hun ongelofelijke afstand tot de aarde stralen de gebieden die deze zwarte gaten omringen zo helder dat ze lijken op sterren uit ons eigen sterrenstelsel de Melkweg. Enkele van deze objecten, bekend als quasi-stellaire objecten of kortweg quasars, zijn handige hulpmiddelen om de kosmos beter te leren begrijpen. Doordat ze zo ver van ons vandaan liggen, bevindt er zich veel ruimte tussen onze telescopen en een beoogde quasar. Deze ruimte is niet leeg; ze is gevuld met intergalactisch medium, dat meestal bestaat uit gaswolken – vooral waterstof en helium, maar eveneens met een zweem van andere elementen – die het licht van verder afgelegen ...