Foto van de Week

25 december 2017: Op deze opname zien we iets spectaculairs: een cluster met zo veel massa dat de ruimte eromheen verbogen wordt! De cluster, waarvan de kern zich in het midden van het beeld bevindt, draagt de naam RCS2 J2327 en is een van de zwaarste clusters die er bekend zijn op die afstand of zelfs verder weg. Zware objecten zoals RCS2 J2327 oefenen zo’n sterke invloed op hun omgeving uit dat ze eigenlijk de ruimte rondom zich verbuigen – dit staat bekend als het zwaartekrachtlenseffect en kan het licht van verder afgelegen objecten afbuigen, vervormen en, heel cruciaal, versterken, waardoor we in staat zijn sterrenstelsels waar te nemen die zich anders voor ons te ver weg zouden bevinden om ze te kunnen detecteren. Het zwaartekrachtlenseffect is een van de voorspellingen van Albert Einsteins algemene relativiteitstheorie en kan in drie verschillende vormen waargenomen worden: sterke lenswerking, zwakke lenswerking en microlenseffect. Sterke lenswerking levert ...

18 december 2017: Namens iedereen bij de Europese Zuidelijke Sterrenwacht wensen we u prettige feesten en een voorspoedig 2018 toe! Link: kerstkaart 2017

11 december 2017: Deze opname legt het moment vast waarop een supermaan bovenop de Chileense bergen lijkt te rusten. Deze foto werd genomen vanaf een afstand van 4,5 kilometer van de top van La Silla. Hoewel vanuit wetenschappelijk perspectief niet bijzonder interessant, bevindt de maan zich tijdens deze relatief zeldzame gebeurtenis wat dichter bij de aarde, waardoor ze ongeveer 10% groter lijkt. Een supermaan doet zich voor wanneer volle maan samenvalt met het perigeum - het punt in de elliptische baan van de maan waarop ze het dichtst bij de aarde staat. Gemiddeld om de 30 dagen is het volle maan, op de 28ste dag bevindt de maan zich in het perigeum. Drie of vier keer per jaar gebeurt dit bijna tegelijkertijd en ontstaat er een supermaan. De sterrenkundige Richard Nolle bedacht de benaming supermaan voor het eerst meer dan dertig jaar geleden, maar het is pas de laatste tijd dat de term ...

4 december 2017: Deze opnamen werden genomen door het SPHERE-instrument (Spectro-Polarimetric High-contrast Exoplanet REsearch) bevestigd op de Very Large Telescope (VLT) van ESO op de sterrenwacht Paranal in Chili. Deze verbluffend gedetailleerde beelden onthullen vier exemplaren van de miljoenen rotsachtige hemellichamen in de planetoïdengordel, een ring van planetoïden tussen de banen van Mars en Jupiter, die de scheiding vormt tussen de rotsachtige binnenplaneten van het zonnestelsel en de buitenplaneten, bestaande uit gas en ijs. Vanaf linksboven in wijzervorm zijn de op deze foto getoonde planetoïden (29) Amphitrite, (324) Bamberga, (2) Pallas en (89) Julia. Vernoemd naar de Griekse godin Pallas Athena, heeft (2) Pallas een diameter van ongeveer 510 kilometer. Daarmee is ze de op twee na grootste planetoïde in de hoofdgordel en ook een van de grootste planetoïden in het hele zonnestelsel. Ze bevat ongeveer 7% van de massa van de totale planetoïdengordel – zo zwaar dat ze ooit geclassificeerd werd als ...

27 november 2017: Een heldere hemel, een prachtige zonsondergang en de futuristische vormgeving van het ultramoderne planetarium en bezoekerscentrum – wat kun je nog meer wensen van een foto van de week van ESO. Hoewel, deze opname heeft nog iets anders in petto om ons in verrukking te brengen: een zonnezuil. Deze kolom van zacht licht lijkt vanaf de horizon in de buurt van de ondergaande zon de hoogte in te rijzen en de hemel erboven te verlichten. Dit verschijnsel wordt gecreëerd door miljoenen piepkleine ijskristallen in onze atmosfeer, die gewoonlijk plat en zeshoekig van vorm zijn. De ijskristallen weerspiegelen het zonlicht en vormen een schijnbare lichtbundel. Zonnezuilen worden meestal waargenomen wanneer de zon laag aan de hemel staat of al achter de horizon verdwenen is. De laatste zonnestralen interageren ook met deeltjes in de erboven gelegen wolken, die het licht verstrooien en een brede waaier vormen van oranje, gele, rode en roze ...

20 november 2017: Deze foto van de week toont een enorme gaswolk rond de verafgelegen quasar SDSS J102009.99+104002.7 gemaakt met het MUSE-instrument (Multi Unit Spectroscopic Explorer) dat bevestigd is op de Very Large Telescope (VLT) van ESO op de sterrenwacht Paranal. Quasars zijn de lichtgevende kernen van actieve sterrenstelsels, die aan de gang blijven door materie die in het centrale superzware zwarte gat valt. Deze quasar en de omringende wolk vertonen een roodverschuiving hoger dan 3, wat betekent dat we ze zien zoals ze er ongeveer 2 miljard jaar na de Big Bang uitzagen. De gaswolk (of nevel) die de quasar omringt, staat onder astronomen bekend als een Enorme Lyman-alfanevel (ELAN). Dergelijke nevels zijn gigantische opeenhopingen van gas die in het vroege universum ontstaan zijn en kunnen sterrenkundigen helpen inzicht te verwerven in hoe het impulsmoment, dat een verklaring geeft voor de waargenomen rotatie van jongere sterrenstelsels, zich in het heelal ontwikkeld heeft. ...

13 november 2017: Met een middellijn van meer dan 300.000 lichtjaar, dit is drie keer de diameter van de Melkweg, is deze kleurrijke bel geïoniseerd gas (in het blauw op deze foto) de grootste die ooit ontdekt werd. De enorme bel bevat 10 individuele sterrenstelsels en bevindt zich in een gebied dat bijzonder rijk is aan sterrenstelsels genaamd COSMOS-Gr30, op 6,5 miljard lichtjaar van de aarde. Vanwege de vele sterrenstelsels werd deze groep dan ook als onderzoeksobject gekozen. De cluster is zeer gevarieerd – in sommige sterrenstelsels worden nog steeds sterren gevormd, terwijl andere niet meer actief zijn; sommige zijn heel helder, andere dan weer zwak; sommige hebben veel massa, andere weinig. Deze recordbrekende bel werd ontdekt dankzij de ongelooflijke nauwkeurigheid van het MUSE-instrument, bevestigd op ESO’s Very Large Telescope en vervolgens gedetailleerd bestudeerd. MUSE, werkzaam in zichtbare golflengten, combineert de mogelijkheden van een fototoestel met de meetcapaciteit van een spectrograaf en creëert ...

6 november 2017: Terwijl de zon ondergaat, sluipen nog de laatste stralen van de dag door om de Very Large Telescope (VLT) te verlichten, die zich klaarmaakt voor nog een nachtje staren naar de kosmos! Dit ongebruikelijke perspectief onthult de industriële binnenkant van een van de vier 8,2-meter unittelescopen waaruit de VLT is opgebouwd en zich op de top van Cerro Paranal in Chili bevindt. De behuizingen van de unittelescopen spelen een cruciale rol in het behouden van de positie van de VLT als de belangrijkste astronomische sterrenwacht ter wereld op vaste grond. Het enorm grote airconditioningsysteem — op deze foto te zien als de metalen buizen die rond de telescoop kronkelen — en de ultramoderne koepel werken samen om de perfecte waarnemingsomgeving te handhaven. Dit omhulsel beschut de telescoop tegen de barre omgeving en beschermt 's nachts de gevoelige instrumenten tegen winderige weersomstandigheden, die de dunne hoofdspiegel kunnen vervormen en de waarnemingen ...

30 oktober 2017: De zuidelijke hemel is bezaaid met fonkelende blauwe sterren en de galactische uitstulping van de Melkweg, ons eigen sterrenstelsel, hangt sereen boven de horizon op deze spectaculaire foto van de sterrenwacht Paranal. Deze opname werd genomen op de top van Cerro Paranal in Chili, de thuisbasis van de Very Large Telescope (VLT) van ESO. Op de voorgrond is de open koepel van een van de vier 1,8-meter hulptelescopen te zien. De vier hulptelescopen kunnen samen worden aangewend en zo de Very Large Telescope Interferometer (VLTI) vormen. De band van de Melkweg is bespikkeld met oplichtende gebieden heet gas. De fel schitterende ster in de linkerbovenhoek van het beeld is Antares, de helderste ster in Scorpius (Schorpioen) en op de ranglijst van helderste sterren aan de nachtelijke hemel staat Antares op de vijftiende plaats.

23 oktober 2017: Op zaterdag 21 oktober opende het ESO-hoofdkwartier in Garching in Duitsland zijn deuren voor de jaarlijkse open dag. Samen met andere instellingen van de campus wetenschappen in Garching nodigde ESO de bezoekers uit om zelf het werk van ’s werelds meest toonaangevende astronomische organisatie op vaste grond te ervaren. Voordat de deuren om 11.00 u geopend werden, stonden de mensen reeds buiten te wachten, popelend om al de verschillende activiteiten die aangeboden werden te beleven. In totaal grepen zo’n 5.600 mensen de kans om hun vragen door ervaren astronomen te laten beantwoorden en te zien wat er zo allemaal gebeurt bij een organisatie die op het gebied van astronomisch onderzoek in de voorste gelederen staat. Het programma omvatte live-experimenten, begeleide rondleidingen, een tentoonstelling over de observatoria van ESO, lezingen van ESO-wetenschappers en een rechtstreekse verbinding met de sterrenwachten in Chili. De bezoekers konden ook reeds enkele interactieve games uittesten die ...

16 oktober 2017: Deze opname van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) toont V1247 Orionis, een jonge, hete ster omgeven door een dynamische ring van gas en stof, een zogeheten circumstellaire schijf. De schijf die hier te zien is, bestaat uit twee delen: een duidelijke centrale ring van materie en een iele sikkelvormige structuur wat verder weg. Het gebied tussen de ring en de sikkel, zichtbaar als een donkere strook, wordt vermoedelijk veroorzaakt door een jonge planeet die zich een weg doorheen de schijf hakt. Doordat de planeet om zijn moederster heen draait, ontstaat er een hoge druk aan beide zijden van zijn baan, net zoals een schip boeggolven maakt terwijl het door het water snijdt. Deze gebieden met een hoge druk kunnen een beschermende barrière vormen rond regio’s waar planeetvorming plaatsvindt; stofdeeltjes komen er gedurende miljoenen jaren in vast te zitten, wat hen de tijd en ruimte geeft om samen te klonteren ...

9 oktober 2017: Dit familieportret werd vastgelegd door voormalig ESO-fotoambassadeur Alexandru Tudorică en toont alle telescopen van de ESO-sterrenwacht La Silla in Chili. Helemaal links op de foto, opdoemend boven zijn naaste verwanten, staat de 3,6-meter telescoop van ESO te blinken. Deze telescoop herbergt het HARPS-instrument (High Accuracy Radial velocity Planet Searcher) en is daarmee ’s werelds belangrijkste planetenjager op vaste grond. ESO’s New Technology Telescope (NTT), gemakkelijk te onderscheiden als het op een na grootste familielid, is te zien op een aangrenzende bergtop. De NTT was een proeftuin voor baanbrekende technologieën, zoals actieve optiek, die nu bij de standaarduitrusting van telescopen overal ter wereld horen, waaronder ook ESO’s Very Large Telescope (VLT). De kleinere koepels van nog meer telescopen die door ESO beheerd worden, waarmee een samenwerkingsverband bestaat of die intussen buiten werking gesteld zijn, zijn op de bergrug te zien. Ook de belangrijkste toegangsweg naar de site is te zien. Deze ...

2 oktober 2017: Het lijkt misschien niet zo, maar deze vlek is de opmerkelijke ster V766 Centauri (kortweg V766 Cen). Onderzoekers bestudeerden en classificeerden de ster enkele jaren geleden met behulp van ESO’s Very Large Telescope Interferometer (VLTI). Toen werd vastgesteld dat het om een gele hyperreus ging, een uiterst zeldzame zware en heldere ster – en buitengewoon groot! V766 Cen, die 1400 keer groter is dan de zon, was niet enkel de omvangrijkste ster in zijn soort, maar ook een van de tien grootste ooit waargenomen. Een recente studie doet echter vermoeden dat V766 Cen zich waarschijnlijk in de levensfase net voor die van een gele hyperreus bevindt: een geëvolueerde rode superreus, die zo snel massa verliest dat deze uiteindelijk gedurende een korte tijdsperiode opnieuw zal veranderen in een warmere gele superreus. Hoe dan ook, de ster is een echte gigant en van groot belang voor wetenschappers die meer inzicht willen krijgen ...

25 september 2017: Dit spectaculaire spiraalsterrenstelsel, bekend onder de naam NGC 1964, bevindt zich in het sterrenbeeld Lepus (Haas) op ongeveer 70 miljoen lichtjaar van ons vandaan. NGC 1964 beschikt over een heldere en compacte kern. Deze is omgeven door een gestippelde ovalen schijf die zelf ook omringd wordt door goed waarneembare spiraalarmen bespikkeld met heldere stergebieden. Het fonkelende centrum van het sterrenstelsel trok de aandacht van astronoom William Herschel in de nacht van 20 november 1784, wat tot de ontdekking van het sterrenstelsel leidde en de daaropvolgende indeling in de New General Catalogue. NGC 1964 bevat niet alleen zelf veel sterren, maar bevindt zich eveneens in een met sterren bezaaid stukje van de hemel. Op deze weergave van de Wide field Imager (WFI) – een instrument bevestigd op de 2,2-meter MPG/ESO-telescoop op de sterrenwacht La Silla in Chili – is de ster HD 36785 aan de rechterkant van het stelsel te zien. ...

18 september 2017: De New Technology Telescope (NTT) die hier de hoogte in rijst en zo een gedeelte van de met sterren bezaaide hemel verbergt, vormt een markante en indrukwekkende verschijning op deze foto van de week. Gevestigd op de ESO-sterrenwacht La Silla in de Chileense Atacamawoestijn werd de NTT in 1989 in bedrijf gesteld. Het was de allereerste telescoop met een computergestuurde hoofdspiegel. Deze 3,58-meter spiegel is heel flexibel en de vorm ervan kan voortdurend aangepast worden, waardoor astronomen vervormingen te wijten aan externe invloeden zoals wind, temperatuur en mechanische belasting tijdens observaties kunnen compenseren om objecten zo duidelijk mogelijk waar te nemen. Het innovatieve design van de behuizing vervolledigd de baanbrekende technologie van de NTT. Zijn achthoekige koepel is relatief klein en omvat een aantal flappen die de constructie ventileren door middel van verminderde turbulentie, waardoor de lucht gelijkmatig over de spiegel kan stromen. De koepelwanden kunnen volledig geopend worden – ...

11 september 2017: Deze ongewone foto van de week toont de recentste gegevens van ESO’s exoplanetenjager HARPS (High Accuracy Radial velocity Planet Searcher) tijdens de Red Dots-campagne, een zoektocht naar aardse planeten rondom de drie meest nabijgelegen rode dwergen: Proxima Centrauri, de ster van Barnard en Ross 154. De campagne ging eerder dit jaar van start om verder te bouwen op de ontdekking in 2016 van Proxima b rond onze dichtstbijzijnde stellaire buur, Proxima Centauri. Red Dots is een open notebook science-experiment. Dit betekent dat het publiek toegang heeft tot de gegevens en zelfs een bijdrage kan leveren. Bemerk jij een nieuwe exoplaneet in de gegevens van Proxima Centauri? Door zorgvuldig de beweging van een ster doorheen de tijd te volgen, kunnen grafieken zoals deze de vingerafdrukken van exoplaneten onthullen. Net zoals een ster een aantrekkingskracht uitoefent op de planeten die om haar heen draaien, trekken de planeten ook de ster aan, waardoor ...

4 september 2017: Deze foto van ESO-fotoambassadeur Petr Horálek is genomen op het moment dat Yepun (UT4), een van de vier 8,2-meter unittelescopen van de Very Large Telescope (VLT) van ESO, een laserstraal boven ESO’s sterrenwacht Paranal in Chili de donkere nachtelijke hemel in schiet. De laserstraal die op deze afbeelding te zien is, fungeert als een kunstmatige richtster en helpt astronomen om de vertroebelende en vervormende effecten van de aardatmosfeer te compenseren. Bij het observeren van een stukje hemel projecteren astronomen een richtster in de buurt en meten ze de kleine schommelingen in de opnamen. Het adaptieve optische systeem van de VLT kan vervolgens deze referentie gebruiken om veranderingen en vervormingen in de tussenliggende atmosfeer te corrigeren en zo tijdens waarnemingen zo scherp mogelijke beelden te maken. Boven Yepun hangt de Grote Magelhaense Wolk, een balkspiraalstelsel dat in een baan rond de Melkweg draait. Een vage witte gloed duidt de locatie aan ...

28 augustus 2017: AstroCamp 2017 ging door van 6 tot 20 augustus in het noorden van Portugal in het Centrum voor Milieu-educatie en Interpretatie van het beschermd natuurgebied Corno de Bico. AstroCamp 2017 is een academisch zomerprogramma gericht op astronomie voor leerlingen van het secundair onderwijs (voortgezet onderwijs). De doelstelling van het kamp is om leerlingen met verschillende achtergronden en levenservaring, maar met een gemeenschappelijke passie, namelijk astronomie, samen te brengen. Gedurende twee weken woonden de leerlingen – astronomieliefhebbers van 16 tot 18 jaar uit verschillende landen van de Europese Unie – lezingen bij, hadden via Skype gesprekken met onderzoekers in verscheidene landen, werkten aan een computerproject met gegevens van enkele van ’s werelds beste telescopen en namen deel aan nachtelijke astronomische observaties. Sociale activiteiten zoals wandelen, sport, gemeenschapsdienstactiviteiten, films en documentaires maakten van dit kamp een leuke en verrijkende ervaring. Hoewel dit kamp al enkele jaren georganiseerd wordt, staat het pas onlangs ...

21 augustus 2017: Overal ter wereld genieten mensen van de nieuwe webcams van ESO en blijkbaar kan de lokale fauna er ook niet aan weerstaan even een kijkje te nemen. Een van de camera’s op de sterrenwacht Paranal in Chili kreeg onlangs bezoek van een koereiger die even wilde neerstrijken op de behuizing van een van de hulptelescopen die deel uitmaken van de Very Large Telescope (VLT) van ESO. Gelukkig was de hulptelescoop nog niet in werking, maar in afwachting van de nacht om met observeren te beginnen. De webcams van Apical, die eind 2016 de werkzaamheden op Paranal gedurende 24/7 livestream begonnen uit te zenden, leveren haarscherpe beelden van de sterrenwacht en zijn omgeving in de serene Atacamawoestijn. Door de extreme hoogte en het dorre klimaat kun je verafgelegen bergen honderden kilometers ver zien, terwijl de kristalheldere hemel dag en nacht prachtige 360° panoramische vergezichten oplevert. Kennelijk voelde de reiger zich goed ...

14 augustus 2017: Vroeg in de avond van 7 augustus was er een gedeeltelijke maansverduistering aan de hemel te zien boven het ESO-hoofdkwartier in Garching bei München in Duitsland. Een maansverduistering doet zich voor wanneer de aarde, de maan en de zon op één lijn staan en de aarde een schaduw op de maan werpt. Deze keer kwam slechts een klein gedeelte van de maan in de kernschaduw van de aarde, de zogenaamde umbra, maar het is nog steeds een prachtig beeld. Tijdens het observeren vanop het dak van het ESO-gebouw fotografeerde ESO-fotoambassadeur Petr Horálek de verduistering en de spectaculaire stralen van de achter hem ondergaande zon. Deze stralen noemt men anticrepusculaire stralen, een combinatie van astronomische en atmosferische verschijnselen. De hier afgebeelde foto van de week is een compilatie van meer dan 50 foto’s van de eclips, vanaf het hoogtepunt van de verduistering, toen de maan net boven de horizon verscheen, tot ...