Foto van de Week

1 oktober 2018: Het is herfst en de kleuren op het noordelijk halfrond veranderen langzaamaan. Deze foto genomen door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek toont de twee hoofdgebouwen van het ESO-hoofdkwartier in Garching, Duitsland omringd door de prachtige goudkleurige tinten die het begin van het seizoen aankondigen. Niet alle gebieden op aarde kennen een herfstperiode. Het zonlicht in tropische gebieden verandert weinig doorheen het jaar, en in poolgebieden is er geen overgangsseizoen tussen zomer en winter. Enkel in noordelijke en zuidelijke gematigde gebieden is het mogelijk abscissie waar te nemen, het jaarlijkse vallen van de bladeren gedurende enkele maanden per jaar (te beginnen in september en maart respectievelijk). Maar waarom verkleuren bladeren? In plaats van het beperkte licht en de koude temperaturen die gepaard gaan met de herfst- en wintermaanden te doorstaan, verkiezen zogenaamde bladverliezende planten om te rusten — en de herfst vormt de voorbereiding voor deze rustperiode. Planten beginnen met het opnemen van ...

24 september 2018: De Atacamawoestijn in Chili beslaat meer dan 100.000 vierkante kilometer dorre, schrale grond. Hoewel, voor astronomen werkzaam bij het momenteel grootste astronomische project op aarde, de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), worden een aantal van de belangrijkste metingen op een schaal van slechts een paar millimeter uitgevoerd. De ALMA Operations Support Facility (OSF) bevindt zich in de Andes op een hoogte van 2.900 meter boven zeeniveau. Van hier uit besturen astronomen, technici en ingenieurs elk van de 66 antennes van ALMA, die meer dan 2.000 meter hoger op de Chajnantor-hoogvlakte staan, op een hoogte van 5.000 meter. De antennes tot op deze hoogvlakte brengen, vormt een waar staaltje van techniek. Vanaf nu komen Otto en Lore in beeld! Deze reusachtige oranje beesten — waarvan er eentje hier te zien is — werden speciaal ontworpen en geconstrueerd in Duitsland om de 100 ton zware antennes van de OSF naar Chajnantor te ...

17 september 2018: Deze opname toont een dwergstelsel in het zuidelijke sterrenbeeld Phoenix dat, om voor de hand liggende redenen, het Phoenix-dwergstelsel genoemd wordt. Het Phoenix-dwergstelsel is uniek omdat het niet volgens de gebruikelijke indeling van dwergstelsels kan geclassificeerd worden. Hoewel het volgens zijn vorm zou worden ingedeeld bij de sferoïdale dwergstelsels — die te weinig gas bevatten voor het vormen van sterren — hebben studies aangetoond dat er zich in de buurt van het sterrenstelsel een gaswolk bevindt, wat recente stervorming en een populatie van jonge sterren doet vermoeden. De gaswolk ligt niet in het stelsel zelf, maar is toch nog onderhevig aan de invloed van de zwaartekracht ervan. Dit betekent dat de gaswolk na verloop van tijd terug in het sterrenstelsel zal storten. Aangezien de wolk dichtbij is, is het heel waarschijnlijk dat het proces waardoor ze uit het stelsel geslingerd werd nog aan de gang is. Na de vorm van ...

10 september 2018: AstroCamp 2018 vond plaats 5 tot 19 augustus in het noorden van Portugal in het centrum voor milieu-educatie en -interpretatie van het beschermd natuurgebied Corno de Bico. AstroCamp is een academisch zomerprogramma gericht op astronomie voor leerlingen van het secundair onderwijs (voortgezet onderwijs). De doelstelling van het kamp is om leerlingen met verschillende achtergronden en levenservaring, maar met een gemeenschappelijke passie, namelijk astronomie, samen te brengen. Gedurende twee weken woonden de leerlingen — astronomieliefhebbers van 15 tot 18 jaar uit verschillende landen van de Europese Unie — lezingen bij, hadden via Skype gesprekken met onderzoekers in verscheidene landen, werkten aan een computerproject met gegevens van enkele van ’s werelds beste telescopen en namen deel aan nachtelijke astronomische observaties. Sociale activiteiten zoals wandelen, sport, gemeenschapsdienstactiviteiten, films en documentaires maakten van dit kamp een leuke en verrijkende ervaring. Hoewel dit kamp al sinds 2012 georganiseerd wordt, staat het pas sinds 2016 open ...

3 september 2018: De ESO-sterrenwacht La Silla, gelegen in het noorden van Chili, biedt de telescopen een weergaloos uitzicht op zowel de kosmos als het dorre, maar prachtige landschap van de streek. De foto werd genomen door Alberto Ghizzi Panizza vanaf de helling die naar de New Technology Telescope (NTT) leidt en legt La Silla op beeld vast onder de pracht van de Melkweg die zich onmiskenbaar een weg baant doorheen de nachthemel erboven. De 3,6-meter telescoop van ESO, die de planetenjager HARPS herbergt, staat trots in het midden van de opname. Daaronder bevindt zich de kleine grijs met wit gekleurde behuizing (die de bijnaam sarcofaag draagt) van de Télescope à Action Rapide pour les Objets Transitoires (TAROT). Helemaal aan de rechterkant is de glanzende zilverkleurige achterzijde van de buiten werking gestelde 15-meter Swedisch-ESO Submillimeter Telescope (SEST) te zien bovenop een geïsoleerde bergpiek, en tenslotte staat op de voorgrond aan de linkerkant van ...

27 augustus 2018: Deze foto van de week toont een enorme “V” die de nachthemel opsmukt boven de ESO-sterrenwacht Paranal, gelegen op de top van Cerro Paranal in Chili. Eén arm van de “V” is duidelijk beter te zien dan de andere; de rechterarm die naar de rechterbovenhoek van de afbeelding wijst, wordt gevormd door het prachtige met sterren overladen centrum van de Melkweg. De minder goed zichtbare arm die naar links overhelt, wordt voortgebracht door de zwakke gloed van diffuus zodiakaal licht, een verschijnsel veroorzaakt door zonlicht dat verstrooid wordt door kleine interstellaire stofdeeltjes. Hoewel de Melkweg en zodiakaal licht vaak samen kunnen worden waargenomen op Paranal, dankzij de befaamde heldere hemel boven de site, is de “V” die hier te zien is toch vrij ongewoon. Zodiakaal licht is gerelateerd aan de baan van de aarde door de ruimte, aangezien de stofdeeltjes die voor de verstrooiing van het zonlicht zorgen zich allemaal ...

20 augustus 2018: Op deze spectaculaire opname, genomen door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek, zien we de heldere boog van de Melkweg die zich over de hemel uitstrekt boven de sterrenwacht La Silla van ESO in Chili. Op de grond bevinden zich de koepel van ESO’s 3,6-meter optische telescoop (rechts) en de zilverkleurige schotel van de Zweedse ESO-submillimetertelescoop (links). Hoewel deze in 2003 buiten werking gesteld werd om plaats te maken voor geavanceerdere instrumenten zoals APEX en ALMA, lijkt de Zweedse ESO-schotel nog steeds verlangend naar de hemel te staren, misschien in de hoop nogmaals de kans te hebben om de mysteries van het heelal te onderzoeken. De Melkweg domineert deze afbeelding en laat duidelijk zien waarom La Silla een van de beste astronomische locaties ter wereld is, befaamd om zijn donkere en heldere hemel. Vanaf de piek van de heldere boog hangt een opvallend rood object bekend als de Gumnevel. Deze, net als gelijkaardige ...

13 augustus 2018: Deze fulldome-afbeelding van de Very Large Telescope (VLT) op de ESO-sterrenwacht Paranal toont bijna alle telescoopunits op één familiefoto! De VLT van ESO bestaat uit vier grote 8,2-meter unittelescopen (UT’s), allemaal op deze foto te zien en te herkennen door hun hoekige uiterlijk, en vier 1,8-meter hulptelescopen (in het Engels: Auxiliary Telescopes, afgekort AT’s), waarvan er twee naast hun grotere broertjes te zien zijn (beide met hun ronde koepels open). Naast hun standaardbenamingen — UT1, UT2 en zo verder — heeft elk van de vier kolossale UT’s zijn eigen naam in de lokale Chileense Mapuche-taal: Antu (Zon), Kueyen (Maan), Melipal (Zuiderkruis) en Yepun (Venus). De gele laserstraal die vanaf een van de UT’s de nachthemel inschiet, creëert hoog in de atmosfeer een kunstmatige ster, een zogenaamde richtster. Deze ‘ster’ maakt deel uit van het adaptieve optische systeem van de telescoop, waardoor sterrenkundigen de effecten van atmosferische turbulentie kunnen compenseren en ...

6 augustus 2018: Deze foto van de Ultra High Definition Expedition naar de ESO-sterrenwacht La Silla in Chili toont de Deense 1,54-meter telescoop die de zuidelijke sterrenhemel bewondert. Genesteld in de band van de Melkweg, is het Zuiderkruis — een van de meest kenmerkende sterrenbeelden — aan de linkerzijde van de telescoopkoepel te zien. Het sterrenbeeld Crux (het Zuiderkruis) is het best bekend vanwege de kruisvormige constellatie die vier sterren bevat — Alpha, Beta, Gamma en Delta Crucis. De meest nabijgelegen ster, Gamma Crucis, staat slechts 88 lichtjaar van de aarde vandaan, terwijl de verste ster 364 lichtjaar verwijderd is. De blauw-witte ster Alpha Crucis, het laagste punt van het Zuiderkruis, is de 13de helderste ster in de gehele nachtelijke hemel. De donkere, inktachtige vlek net boven het Zuiderkruis is de Kolenzaknevel, een van de belangrijkste absorptienevels die met het blote oog zichtbaar zijn. Deze ondoorzichtige wolk van interstellair stof verbergt het licht ...

30 juli 2018: Deze Foto van de Week toont een sikkelvormige cocon van gas en stof — een nevel bekend onder de benaming NGC 3199 die zich op 12.000 lichtjaar van de aarde bevindt. Hij lijkt de met sterren bezaaide hemel te doorklieven, net als een schip door een woelige zee. Deze beeldspraak is heel toepasselijk omwille van de locatie van NGC 3199 in Carina — een zuidelijk sterrenbeeld genoemd naar de kiel van een schip! NGC 3199 werd in 1834 ontdekt door de Britse sterrenkundige John Herschel toen hij zijn beroemde cataloog met interessante nachtelijke hemelobjecten samenstelde. Sindsdien is de nevel onderwerp van talrijke observaties geweest, waaronder deze met ESO’s Very Large Telescope van 8,2 meter (eso0310, eso1117) en de VLT Survey Telescope (VST) van 2,6 meter, die deze opname maakte. Intussen is bekend dat de heldere sikkel deel uitmaakt van een veel grotere, maar minder goed zichtbare bel van gas en ...

23 juli 2018: Deze foto toont een aantal antennes van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA). Dat is een state-of-the-art telescoop hoog in de Chileense Andes. De volle maan is zichtbaar boven de roodgetinte horizon. ALMA bevindt zich op het Chajnantor Plateau, zo'n 5000 meter boven zeeniveau. Op deze hoogte is het zicht bijna elke nacht kristalhelder. De Melkweg is als een heldere streep zichtbaar. De uitstulpingen van gas en de stofbanen steken af tegen de sterrenhemel. De roze, gloeiende vlekken zijn gebieden waar heet geïoniseerd gas geproduceerd wordt door nieuwe sterren. Het helderste deel van de Melkweg — het hart van ons sterrenstelsel — bevindt zich op ongeveer 25.000 lichtjaar van de aarde.

16 juli 2018: Deze foto genomen door Vincenzo Forchi geeft ons een opmerkelijk beeld binnenin een van ESO’s bekendste — en hardwerkende — telescopen. Deze kakofonie van kleuren, constructie en machinerie is het binnenste van Unit Telescope 1 (UT1), met een diameter van 8,2 meter, van ESO’s Very Large Telescope (VLT) op de sterrenwacht Paranal in het noorden van Chili. UT1 wordt ook wel Antu genoemd, wat ‘de zon’ betekent in de inheemse Mapuche-taal. De andere UT’s zijn vernoemd naar de maan, het Zuiderkruis en Venus, respectievelijk Kueyen, Melipal en Yepun. Forchi’s opname toont Antu terwijl deze zijn hoogtechnologisch oog opent en zich klaarmaakt om een nacht lang de kosmos te observeren. Onderaan het gebouw dompelt kunstlicht de ruimte onder in een lichtgele gloed. Daarboven contrasteren de blauwe en zilverkleurige tinten van het metalen gebinte van de telescoop met de warme oranjetinten van de laatste zonnestralen, die verstrooid worden door de talrijke kleppen ...

9 juli 2018: Deze fotomontage toont een vertrouwd kosmisch object — de maan — op een heel ongewone manier. ESO-fotoambassadeur Petr Horálek legde deze fotoreeks vast tijdens zijn bezoek aan het hooggelegen observatorium Paranal van ESO in Chili, waar de hemel opmerkelijk helder is. Hij nam foto’s van deze bloedrode maansondergang met intervallen van vijf seconden toen hij de maan door de donkere hemel zag wegzakken voordat deze uiteindelijk onder de horizon zonk (de beelden zijn chronologisch geordend van links naar rechts en van boven naar onder). De opvallende rode kleur op deze opnamen is te wijten aan atmosferische refractie. Naarmate de maan dichter bij de horizon komt, moet het gereflecteerde licht door steeds meer atmosfeer heen komen voordat het onze ogen kan bereiken. Dit betekent dat er aanzienlijk meer verstrooiing is. Met andere woorden, hoe meer lucht er is, hoe meer licht er verstrooid wordt. Van alle kleuren in zichtbaar licht verstrooit ...

2 juli 2018: Deze afbeelding van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) toont MWC 758, een jonge ster die bijna volwassen is en omringd wordt door knoestige, onregelmatige ringen van kosmisch stof, waarvan er hier drie te zien zijn. Deze ringen zijn uitzonderlijk elliptisch van vorm in plaats van perfect cirkelvormig, waardoor dit de eerste detectie is van een elliptische protoplanetaire schijf! De buitenste en binnenste ring bevatten beide een bijzonder helder gebied, te zien als gele bogen. Ook lijken er binnenin het stof spiraalarmen gevormd te zijn, evenals een stofvrije holte in de kern die niet helemaal in het midden ligt. Dit zijn allemaal kenmerken die duiden op de aanwezigheid van onzichtbare planeten. Bij het ontstaan van planeten, treden deze in interactie met de zwaartekracht van de schijf en creëren zo verscheidene objecten en structuren. Sterrenkundigen kunnen bijgevolg een systeem zoals MWC 758 waarnemen, en niet enkel het bestaan van mogelijk verborgen ...

25 juni 2018: De donutvormige planetoïdengordel tussen Mars en Jupiter zit boordevol rotsachtige objecten en brokstukken. Ofschoon de gordel volledig versplinterd en verbrokkeld is, is de totale massa ervan aanzienlijk — ongeveer vier procent van die van de maan! Het merendeel van die massa vinden we terug in twee karakteristieke hemellichamen: Ceres, een dwergplaneet die vermoedelijk één derde van de massa van de gordel vormt en de planetoïde Vesta, die ongeveer negen procent ervan in beslag neemt. Op deze foto is Vesta afgebeeld. Vesta werd onlangs waargenomen met het SPHERE/ZIMPOL-instrument op ESO’s Very Large Telescope (VLT). Aan de linkerkant is de opname met SPHERE te zien, ter vergelijking zien we rechts een afbeelding verkregen uit opnamen vanuit de ruimte. SPHERE (the Spectro- Polarimetric High-contrast Exoplanet Research instrument), is een krachtig apparaat voor het detecteren en fotograferen van planeten. ZIMPOL is een van de subsystemen: een gespecialiseerde camera uitermate geschikt voor het nemen van ...

18 juni 2018: Op deze spectaculaire foto tuurt het onmiddellijk herkenbare en prachtige sterrenbeeld Orion (Jager) neer op de kleine loopbrug die de 3,6-meter telescoop van ESO verbindt met de ondertussen buiten werking gestelde Coudé-hulptelescoop, beiden gelegen op de ESO-sterrenwacht La Silla in het noorden van Chili. Indien we deze foto met lange belichtingstijd, genomen door ESO-fotoambassadeur Yuri Beletsky, even beter bekijken, zien we veel interessante kenmerken, waaronder het lichtspoor van een kunstmatige satelliet die achter de telescoopkoepel langs gaat (aan de rechterkant van het beeld). Barnard’s Loop, een zwakke emissienevel die vermoedelijk een overblijfsel is van een supernova, ziet eruit als een zwakke roodachtige boog die de heldere Orionnevel omringt. Net daaronder en evenwijdig met de loopbrug zijn de donkere stofstroken van de Melkweg te zien, golvend over de sterrenhemel. De 3,6-meter telescoop is uitgerust met het HARPS-instrument (High Accuracy Radial velocity Planet Searcher), een van de nauwkeurigste en productiefste planetenjagers in ...

11 juni 2018: Veel telescopen zijn opgebouwd uit meerdere spiegels of antennes, niet uit slechts één. ESO’s Very Large Telescope (VLT), gelegen op de ESO-sterrenwacht Paranal in Chili, is daar een goed voorbeeld van. De VLT bestaat uit vier hoofdtelescopen en vier kleinere, verplaatsbare hulptelescopen — acht afzonderlijke constructies in totaal. Hoewel, zelfs dit verdwijnt in het niet door de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), die bovenop de top van de Chajnantor-hoogvlakte in de Chileense Andes staat en maar liefst 66 antennes telt! Zelfs apart zien de ALMA-antennes er indrukwekkend uit. De Chajnantor-hoogvlakte zelf is gelegen op een hoogte van 5.000 meter, de Operations Support Facility (OSF) bevindt zich op een (toch nog steeds aanzienlijke) hoogte van 2.900 meter. Aangezien de antennes niet op de hoogvlakte geconstrueerd werden, vereiste dit een geheel nieuwe aanpak voor het transport van elke antenne vanaf de OSF naar Chajnantor. Vanaf nu komen Otto en Lore in beeld! ...

4 juni 2018: ESO-sterrenwacht La Silla in Chili is werkelijk vanuit elke hoek fotogeniek — ook vanuit een ongebruikelijk perspectief zoals hier! Dit unieke panorama werd vastgelegd door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek. “Ik vroeg me af of het mogelijk was de mystieke kleuren van het heelal vast te leggen zonder ingewikkelde apparatuur,” verklaarde hij, en voegde eraan toe dat hij aanvankelijk geïnspireerd werd door een van de posters van Chistopher Nolans film Interstellar. “Op La Silla kun je echt interstellaire momenten ervaren — en vastleggen!” Petr is er duidelijk in geslaagd het heelal in al zijn schoonheid af te beelden. De majestueuze band van de Melkweg schittert aan de hemel en vormt een kosmische brug tussen twee telescopen van La Silla: de 3,6-meter telescoop van ESO (links) en de Zweedse ESO-submillimetertelescoop (rechts). De Grote en Kleine Magelhaense Wolken — twee nabijgelegen sterrenstelsels — staan dicht bij elkaar ‘boven’ het galactische vlak in de rechter ...

28 mei 2018: Deze foto van de week toont het centrum van een sterrenstelsel dat de naam NGC 5643 draagt. Dit sterrenstelsel bevindt zich 55 miljoen lichtjaar van de aarde in het sterrenbeeld Lupus (Wolf) en staat bekend als een Seyfert-stelsel. Seyfert-stelsels hebben een zeer heldere kern, die waarschijnlijk van energie voorzien wordt door materiaal aangetrokken door het superzware zwarte gat dat binnenin verstopt zit. De kern kan echter ook omsluierd en verduisterd zijn door wolken van stof en intergalactisch materiaal. Als gevolg daarvan is het actieve centrum van een Seyfert-stelsel soms moeilijk waar te nemen. NGC 5643 kent nog een bijkomende moeilijkheid; vanaf de aarde zien we het stelsel onder een grote hellingshoek, wat het nog moeilijker maakt om de activiteit in het centrum te observeren. Wetenschappers hebben echter gebruik gemaakt van ALMA (Atacama Large Millimeter/submillimeter Array) gecombineerd met archiefgegevens van het instrument MUSE (Multi Unit Spectroscopic Explorer) bevestigd op de Very ...

21 mei 2018: Op deze afbeelding van het VIMOS-instrument op ESO’s Very Large Telescope (VLT) zijn twee spiraalstelsels ineengestrengeld in een fascinerende, wervelende dans. De twee interagerende sterrenstelsels, NGC 5426 en NGC 5427, vormen samen een intrigerend astronomisch object dat de naam Arp 271 draagt en onderwerp is van de laatste foto die genomen werd door VIMOS voordat deze op 24 maart 2018 buiten werking gesteld werd. VIMOS — of voluit: de VIsible Multi-Object Spectrograph — was gedurende 16 jaar in bedrijf op de VLT. Gedurende die tijd hielp het instrument wetenschappers om de wilde jeugd van de zwaarste sterrenstelsels te ontraadselen, ontzagwekkende interacties tussen drie sterrenstelsels te observeren, en het antwoord te zoeken op vragen over de kosmos, zoals waarom de zwaarste sterrenstelsels in het heelal zo groot werden. In plaats van zich te focussen op één enkel object kon VIMOS gedetailleerde informatie over honderden sterrenstelsels tegelijkertijd vastleggen. Dit gevoelige instrument verzamelde ...