Foto van de Week

8 juli 2019: Deze roodgekleurde gaswolk heet Albell 24, en bevindt zich in het sterrenbeeld Canis Minor (De Kleine Hond). Het is een zogenaamde planetaire nevel — een uitbarsting van gas en stof die plaatsvindt als een ster doodgaat en zijn buitenste lagen afstoot. Ondanks hun naam hebben planetaire nevels niks met planeten te maken. De term werd bedacht door William Herschel, die ook beroemd is vanwege het ontdekken van Uranus. In die tijd, toen de resolutie in sterrenkundige afbeeldingen nog erg laag was, leken deze nevels op reuzenplaneten die in een donkere kosmos zwommen. En ster vergelijkbaar met onze Zon zet het grootste gedeelte van haar leven waterstof om in helium in de kern. In de laatste levensjaren heeft de ster hier niet genoeg brandstof meer voor en raakt uit balans. Er kan geen weerstand meer geboden worden aan de verpletterende zwaartekracht, en de kern begint in te storten. Hierdoor stijgt de ...

1 juli 2019: Bijna precies 100 jaar geleden deed zich een opmerkelijke gebeurtenis voor: een totale zonsverduistering. Deze eclips was op meerdere manieren bijzonder. In de eerste plaats, met een duur van net minder dan zeven minuten, was het de langste dergelijke eclips in meer dan 500 jaar. Ten tweede werd deze door astronomen gebruikt om de toenmalige nieuwe theorie van de algemene relativiteitstheorie te onderzoeken - met succesvolle en baanbrekende resultaten. Einstein publiceerde zijn algemene relativiteitstheorie in 1915. De totale zonsverduistering van 1919 bood de perfecte gelegenheid voor een experimentele test, door te onderzoeken of - en hoe - de immense zwaartekracht van de zon het licht afkomstig van verder weg gelegen sterren buigt en vervormt, zoals voorspeld volgens de theorie van Einstein. Gedurende een kort moment tijdens de eclips blokkeerde de maan het zonlicht aan de hemel en maakte enkele van de sterren zichtbaar die dicht bij de gezichtslijn van de ...

24 juni 2019: Deze prachtige panoramafoto toont de Melkweg die zich welft boven de ontmantelde Zweedse submillimetertelescoop op de ESO-sterrenwacht La Silla. Toen het gebouwd werd, was dit baanbrekende instrument de enige grote submillimetertelescoop op het zuidelijke halfrond. In astronomie ontwikkelt technologie echter heel snel; de ooit geavanceerde telescoop werd verdrongen door de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array, het grootste astronomische project van dit moment op vaste grond. Links Visoogperspectief van deze opname Vergrote foto (met zwart) tot 360 x 180

17 juni 2019: In deze prachtige foto zijn een aantal schotelantennes te zien van het Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), die allemaal een panoramisch zicht op het centrum van de Melkweg hebben. ALMA is veel groter dan hier te zien is: twee antennes kunnen tot 16 kilometer uit elkaar staan, en de installatie bestaat in totaal uit 66 antennes! Net boven de dichtstbijzijnde schotelantenne en iets naar rechts staat het sterrenbeeld Crux (Het Zuiderkruis) aan de hemel, en nog iets verder naar rechts is de Carinanevel te zien. Astronomen gebruiken ALMA om in enorme moleculaire wolken te kijken, waar stervorming plaatsvindt, en om sterrenstelsels te observeren die aan de rand van het waarneembaar heelal worden gevormd. De groene lichten op de telescopen zijn deel van de normale werking, maar hier werpen ze ook een etherische, buitenaardse gloed over dit gebied in Chili. Deze foto is gemaakt door Petr Horálek, ...

10 juni 2019: Dit ruige en rimpelige landschap lijkt misschien op Mars, maar in werkelijkheid is het veel dichter bij huis - dit stuk golvend terrein ligt in het noorden van de Chileense Atacamawoestijn, waar veel van ESO’s vooraanstaande telescopen en observatoria staan. Het typisch buitenaardse uiterlijk van de woestijn is niet onopgemerkt gebleven; dit deel van de wereld wordt zelfs gebruikt als een “analoge plaats” voor Mars! Wetenschappers bezoeken de Atacamawoestijn om onderzoek te doen naar: de samenstelling en textuur van de grond; potentiële overeenkomsten in de geologie en kenmerken van het oppervlak; beperkingen voor vroegere biologische activiteit (inclusief de vraag of op zulke plaatsen extremofiel leven kan bestaan, of ooit bestaan heeft); weersomstandigheden; en meer. En misschien nog belangrijker is dat plekken als de Atacama ons kunnen helpen met de voorbereiding voor ruimtemissies die aan de gang of gepland zijn (zowel bemand als onbemand), dankzij de geschikte omgeving om uitrustingen, manoeuvres ...

3 juni 2019: Deze prachtige foto met lange belichting is gemaakt door ESO Photo Ambassador Petr Horálek. De foto toont het mierennest aan activiteit van ESO’s La Silla Observatory, de wegen en nederzettingen in de Chileense Atacama-woestijn en de groene straling geproduceerd door het licht in de bovenste atmosfeer van de aarde (airglow). De mythische zeven zusters, ofwel de Pleiaden opensterrenhoop, dansen boven de verre bergtoppen. Direct boven hen staat het oogverblindende sterrenbeeld Orion (De Jager). Gigantische wolken en bogen van geïoniseerd gas — emissienevels genaamd en hier te zien als rode vlekken — omlijsten Orion. De vertrouwde Melkweg baant zicht een weg door de nachtelijke hemel. Het observatorium La Silla ligt in het noorden van Chili op 2400 meter hoog. Het kent een van de donkerste nachten ter wereld en is sinds de jaren zestig een bolwerk van ESO. Deze spectaculaire foto is gemaakt vanaf de plek waar ESO’s 3.6-metre telescope ...

27 mei 2019: Zelfs in hun vrije tijd kunnen veel astronomen het niet laten om een blik te werpen op de sterrenhemel. Deze foto toont een astronoom die naar de sterren kijkt vanuit de Residencia. Dat is ESO’s huisvesting voor het personeel van het Paranal Observatorium in Chili. Het uitzicht toont de stoffige, met sterrengevulde band van de Melkweg die oprijst boven de Atacama-woestijn. In die woestijn, bovenop de berg Cerro Paranal, staat ESO's Very Large Telescope. De Residencia werd in 2002 voltooid. Het gebouw is een oase voor sterrenkundigen. Het bevat 108 slaapkamers en ligt in een kuil in de woestijn. Het gebouw vormt een toevluchtsoord tegen de barre omstandigheden van de Atacama. Er is onder andere een groene tuin en een zwembad. Het gebouw is zo ontworpen dat het opgaat in zijn omgeving. Ook is er zo min mogelijk lichtvervuiling. Daardoor blijft de uitzonderlijk donkere sterrenhemel van Paranal behouden. In ...

20 mei 2019: Tijdens een once-in-a lifetime gelegenheid werd het personeel van ESO's Paranal Observatory getrakteerd op een uniek concert van de wereldberoemde cellist Yo-Yo Ma. Op 1 mei 2019 bezocht de gevierde musicus het sterrenkundecentrum Paranal. Daar zag hij de thuisbasis van de Very Large Telescope (VLT) en vergaapte zich aan de schitterende sterrenhemel. Tot grote vreugde van het personeel gaf hij een openluchtconcert. Hij staat hier op de foto met de majestueuze band van de Melkweg en de Magelhaense wolken boven het hoofd. Hij speelde onder andere verschillende cellosuites van Bach en verzoeknummers. De dag na het avondconcert sprak Yo-Yo Ma met enkele personeelsleden. Zij vertelden over hun ervaringen met werken in de extreme omgeving van de Atacama-woestijn. Yo-Yo Ma verliet Paranal met diverse aandenkens. De ESO-pet die hij had gekregen, droeg hij later tijdens een optreden in Santiago. De kunstenaar wilde het observatorium bezoeken en daar optreden ...

13 mei 2019: Het sterrenbeeld Orion (de jager) is een van de meest herkenbare verzamelingen sterren aan de nachtelijke hemel. We kennen de prominente sterren van Orion al meer dan tienduizend jaar. Chinese astronomen noemden het 参 宿 of Shēn, letterlijk 'drie sterren'. Dit vanwege de drie heldere stippen die de riem van de jager vormen. De oude Egyptenaren beschouwden het als de goden Sah en Sopdet (manifestaties van Osiris en Isis). De Griekse astronomen zagen er een dappere jager in, Orion, die met zijn zwaard boven zijn hoofd klaarstaat om toe te slaan. Orion is, naast alle mythologie, ook gewoon een fascinerend stukje hemel. Deze afbeelding, gemaakt met de Very Large Telescope van ESO, toont een reflectienevel in het hart van het sterrenbeeld - NGC 2023. De nevel bevindt zich in de buurt van de bekende Paardekopnevel en de Vlamnevel op ongeveer 1500 lichtjaar van de aarde. Het is een van de ...

6 mei 2019: Dit opvallende UHD-panorama toont een bizar ogende scène bij het Paranal Observatorium, de thuishaven van ESO's Very Large Telescope (VLT). De Melkweg is daar elke nacht zichtbaar in verbluffende details en helderheid. Maar hier lijkt de Melkweg naar beneden te zakken en twee afzonderlijke kolommen te creëren. Waarom is dit beeld zo vervormd? De vervorming ontstaat door de manier waarop de fotograaf, ESO Photo Ambassador Petr Horálek, het beeld heeft vastgelegd. Horálek fotografeerde de hele hemel, van zenit tot horizon, 360 graden in de rondte. De dubbele Melkweg is in feite een enkele band. Het toont het vlak van ons sterrenstelsel als een boog van horizon tot horizon. De vervorming ontstaat omdat de halve hemelbol in een vlak, rechthoekig beeld geperst moet worden. Hoewel de Melkweg de show steelt, zijn hier veel andere opmerkelijke hemellichamen zichtbaar. De blauwachtige plek tussen de twee meest linkse telescoopkoepels (waarvan er één wazig is ...

29 april 2019: Dit is een van de 74 dichtbijgelegen sterrenstelsels waarvan de stellaire kraamkamers onlangs door de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array, ofwel ALMA, geobserveerd werden in een astronomische telling genaamd PHANGS (Physics at High Angular resolution in Nearby Galaxies). Tot nu toe werden in meer dan 750 uren waarneemtijd ongeveer 100.000 van deze stellaire kraamkamers op beeld vastgelegd. De buitengewone precisie van ALMA verschaft gegevens in voldoende hoge resolutie om deze regionen in detail te onderzoeken en tonen aan dat sommige barstensvol nieuwe sterren zitten, terwijl andere geleidelijk ontstaan. Die verwachte diversiteit in het stervormingsproces was de drijfveer achter deze enorme prestatie. Er bestaan reeds lang theorieën die verklaren hoe en waarom deze verschillen zouden kunnen bestaan, sommige betreffen de karakteristieken van het sterrenstelsel zelf ‒ eigenschappen zoals grootte, leeftijd en interne dynamica ‒ maar het gebrek aan gegevens in hoge resolutie vormde een hinderpaal om dit te testen. De enorme hoeveelheid ...

22 april 2019: Deze Foto van de Week, genomen door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek, laat een heldere maansikkel zien boven de Chileense Andes, verankerd in een bloedrode hemel die de foto overspoelt met dieprode golven. Een paar antennes van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) zijn eveneens te zien, een ultramoderne sterrenwacht die het licht van enkele van de koelste objecten in het heelal bestudeert. De twee antennes turen reeds naar boven, gretig om van start te gaan met hun nachtje sterrenkijken en vol ongeduld tot de opvallende wolkenvelden optrekken. Op een hoogte van 5.000 meter in de dorre Atacamawoestijn zijn wolken zoals deze eerder zeldzaam. De atmosfeer is in deze regio van Noord-Chili buitengewoon droog. Vaak tref je er dan ook een heldere hemel, wel bijna 300 wolkeloze nachten per jaar! ALMA bestaat uit 66 afzonderlijke antennes, die elk heel nauwkeurig over de uitgestrekte Chajnantor-hoogvlakte verplaatst kunnen worden om zo verschillende configuraties te ...

15 april 2019: Dit adembenemende panorama werd onder moeilijke omstandigheden vastgelegd. ESO’s Very Large Telescope (VLT) is een van de meest geavanceerde sterrenwachten ter wereld en verzamelt vanop Cerro Paranal, een geïsoleerde site op de top van een eenzame berg in de Chileense Atacamawoestijn, astronomische data van onovertroffen helderheid. Deze verre uithoek van de wereld kent veel voordelen, namelijk de droogste en helderste waarneemomstandigheden op aarde ‒ enkele van de weerstations in de Atacamawoestijn hebben nog nooit neerslag geregistreerd! ‒ en er is totaal geen lichtpollutie. Paranals sterrenkijkers zien zelfs voor zonsondergang een hemel vol sterren wanneer de ondergaande zon de bevroren grond verlicht en een unieke en etherische gloed werpt over de hele sterrenwacht. Deze afgelegen ligging heeft ook z’n nadelen. De afgelegen site bereiken, vergt heel wat toewijding. Er is geen openbaar vervoer naar Paranal, bezoekers moeten dus met de auto reizen vanaf de luchthaven in Antofagasta in het noorden, of ...

8 april 2019: De vier grote unittelescopen van de Very Large Telescope van ESO staan rustig onder een paars-en goudkleurige hemel en koesteren zich vredig in de laatste zonnestralen over Cerro Paranal in de Atacamawoestijn in het noorden van Chili. De uiterst kleine maansikkel is in het midden van het beeld net te zien ‒ van hier uit gezien lijkt de maan ‘ondersteboven’ te staan, de bekende sikkelvorm staat kennelijk omgekeerd. Dit is normaal op het zuidelijk halfrond en is het gevolg van de baan die de maan volgt door de nachtelijke hemel en het perspectief van waaruit de waarnemer kijkt. Dit verschijnsel staat bekend onder de benaming ‘natte maan’ of ‘Cheshire-maan’ omdat de punten van de sikkel naar boven toe gericht zijn, net als een kom ‒ in de Hawaïaanse mythologie geloofde men dat die zich langzaam vulde met regenwater ‒ of zoals de brede grijns van Lewis Carrolls Cheshire Cat uit ...

1 april 2019: Lantaarnpalen verlichten bij valavond de rondingen en hoeken van het planetarium en bezoekerscentrum Supernova van ESO. De silhouetten van de boomkruinen tekenen zich af tegen de vervagende rode gloed langs de horizon, terwijl kunstlicht voor een spel van licht en schaduw zorgt en zo een sfeervolle omgeving creëert rond het hoofdkwartier van ESO in Garching, Duitsland. De diagonale lijn van heldere stippen die over de hemel wegschieten is de planeet Mercurius, vernoemd naar de Romeinse god Mercurius, boodschapper der goden. Zijn pad aan de hemel is vastgelegd via meerdere belichtingen: ongeveer 60 opnamen genomen in de loop van een uur. Mercurius is normaal gezien een heel moeilijk te observeren planeet, grotendeels als gevolg van de nabijheid van de zon, die met haar felle licht de planeet gemakkelijk overstraalt. De planeet is vanuit een stad bijzonder moeilijk waar te nemen vanwege de lichtpollutie. Verschillende factoren hebben er echter toe bijgedragen dat ...

25 maart 2019: Deze verbazingwekkende opname illustreert duidelijk waarom astronomische observatoria doorgaans op een afgelegen, vaak onherbergzame, plek gebouwd worden. Op de ESO-sterrenwacht La Silla is de hemel zo helder en ongestoord door kunstmatige lichtbronnen dat het lijkt alsof er een felgekleurd hemels vuurwerk aan de gang is. Deze foto, genomen door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek, werd digitaal zodanig geprojecteerd dat er zo veel mogelijk van de hemel te zien is. Daardoor lijken de wegen naar de 3,58-meter New Technology Telescope (links) en de 3,6-meter telescoop (rechts) vervormd en de Melkweg, de heldere rivier van licht, lijkt de hemel van horizon tot horizon te overspannen. Naast het kosmische vuurwerk staat deze opname vol indrukwekkende verschijnselen. Het roze ‘vuurwerk’ wordt eigenlijk veroorzaakt door grote opeenhopingen van gloeiend gas, bekend als nevels. Aan de rechterzijde van de Melkweg bevinden zich de Magelhaense Wolken, twee nabijgelegen dwergstelsels. Vanaf de horizon omhoog rijzend bevindt zich links op de ...

18 maart 2019: Het is onmogelijk om de ster in deze Foto van de Week niet te zien ‒ vanuit het midden van het beeld straalt fier het zware meervoudige stersysteem Tau Canis Majoris, de helderste ster van de sterrenhoop Tau Canis Majoris (NGC 2362) in het naamgevende sterrenbeeld Canis Major (Grote Hond). Naast Tau Canis Majoris wordt de sterrenhoop bevolkt door veel jonge en minder opvallende sterren die slechts vier tot vijf miljoen jaar oud zijn, en dus allemaal net aan het begin staan van hun kosmische leven. De sterrenhoop Tau Canis Majoris is een open sterrenhoop ‒ een groep sterren ontstaan uit een en dezelfde moleculaire wolk. Dit betekent dat alle sterren in de sterrenhoop dezelfde chemische samenstelling hebben en losjes bij elkaar worden gehouden door de zwaartekracht . Omdat ze samen ontstaan zijn, vormen ze een ideaal kosmisch laboratorium voor het uittesten van theorieën over sterevolutie, de reeks gebeurtenissen vanaf ...

11 maart 2019: In de nacht van 20 januari 2019 vond in Comquibo in Chili een aardbeving plaats met een magnitude van 6,7. Hoewel Comquibo 90 kilometer van de ESO-sterrenwacht La Silla verwijderd ligt, bleven de trillingen niet onopgemerkt. Deze unieke opname toont de aardbeving geregistreerd door de Rapid Action Telescope for Transient Objects (TAROT), een telescoop ontworpen voor het waarnemen van gammaflitsen. In de desbetreffende nacht observeerde TAROT geostationaire satellieten, die er vanaf een telescoop op aarde uitzien als statische punten aan de hemel. Aangezien de aarde om haar eigen as roteert tijdens de opname, worden de sterren vastgelegd als lichtsporen. Deze foto werd samengesteld uit drie opnamen van 10 seconden, snel na elkaar genomen tijdens de nacht van de aardbeving. De eerste opname (links) startte 41 seconden na het begin van de aardbeving en de laatste (rechts) eindigt ongeveer 100 seconden na het begin van de beving. Elke ster is drie ...

4 maart 2019: Indien je een gloednieuwe, ultramoderne telescoopfaciliteit zou hebben, wat ga je dan eerst bekijken? Onderzoekers bij de SPECULOOS Southern Observatory ‒ die is samengesteld uit vier kleine telescopen met elk een hoofdspiegel van 1 meter ‒ kozen ervoor om de Lagunenevel te bekijken. Deze prachtige foto is daar het resultaat van en tevens een van de eerste waarnemingen ooit met SPECULOOS. De nevel is een stof-en gaswolk in ons sterrenstelsel waarin nieuwe sterren gevormd worden en bevindt zich ruwweg 5.000 lichtjaar van ons vandaan. Deze wondermooie opname is des te indrukwekkender als je weet dat SPECULOOS eigenlijk niet ontworpen is voor het bestuderen van nevels. De naam zegt het al ‒ SPECULOOS (Search for habitable Planets EClipsing Ultra-cOOl Stars, de zoektocht naar leefbare planeten rond ultrakoele sterren). Met andere woorden, de primaire taak van deze telescoopfaciliteit is het ontdekken van aarde-achtige planeten die in een baan om zwakke, nabijgelegen sterren ...

25 februari 2019: Deze Foto van de Week is een ware traktatie: een ‘eerste licht’-opname van de nieuwste telg van de ESO-sterrenwacht op Paranal, de SPECULOOS Southern Observatory. Deze planetenjager heeft als doel het observeren van dichtbijgelegen lichtzwakke sterren om exoplaneten te detecteren zodat andere telescopen ‒ zoals de toekomstige Extremely Large Telescope (ELT) van ESO ‒ deze in detail kunnen onderzoeken. Bestaande uit vier telescopen van één meter diameter, elk vernoemd naar een van de Galileïsche manen van Jupiter, is SPECULOOS veelbelovend voor grensverleggend exoplanetenonderzoek. Toch is deze opname duidelijk niet van een zwakke ster, maar van een sterrenstelsel dat de naam NGC 6902 draagt. Vooraleer een telescoop met zijn primaire taak begint, moet hij slagen voor een test die ‘eerste licht’ noemt: de eerste keer dat de telescoop voor wetenschappelijke observatie wordt aangewend. Astronomen kiezen doorgaans bekende objecten voor deze eerste test van de capaciteiten van een telescoop. Dit is dus ...