Foto van de Week

25 november 2019: Hoog in de Chileense Atacamawoestijn, in de lucht boven ESO’s La Silla Sterrenwacht, schiet een meteoor voor de met sterren en donkere stofwolken bezaaide Melkweg langs. Deze schilderachtige gebeurtenis had een stille, statische toeschouwer, hier links in beeld: de Zweedse-ESO Submillimeter Telescoop (SEST). De SEST werd gebouwd in 1987 in opdracht van ESO en de Zweedse Natural Science Research Council, en werd in 2003 buiten gebruik gesteld. Gedurende deze 16 jaar staarde hij omhoog naar een van de donkerste en helderste luchten ter wereld. Ten tijde van de bouw was de SEST met een diameter van 15 meter de enige grote telescoop op het zuidelijk halfrond ontworpen voor submillimeterastronomie. Terwijl hij actief was, werd de SEST gebruikt voor een breed scala aan onderzoek, waaronder observaties van het centrum van de Melkweg, en het bestuderen van de twee satellietstelsels van ons sterrenstelsel, de Magelhaense wolken. In 1995 toonden SEST-waarnemingen aan dat ...

18 november 2019: De astronomische faciliteiten van ESO in Chili zijn broeinesten van activiteit — of oases! — in het verder kale en dorre landschap van de Atacamawoestijn. Deze vijandige en moeilijk bereikbare locatie lijkt misschien een gekke plek om te bouwen, maar de Atacama is een van de beste locaties ter wereld voor sterrenkunde. Er zijn praktisch geen wolken, geen lichtvervuiling, en het is afgezien van de polen de droogste plek ter wereld, met jaarlijks maar twee centimeter regenval! Sinds de jaren 60 zijn ESO’s telescopen gehuisvest in Chili, in observatoria op La Silla, Paranal, en het Chajnantor Plateau. Hier is de Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy (VISTA) te zien, die deel uitmaakt van de Paranal sterrenwacht. VISTA staat bovenop een berg grenzend aan Cerro Paranal, de thuisbasis van ESO’s vlaggenschip, de Very Large Telescope (VLT). Het is de grootste telescoop ter wereld die ontworpen is om in nabij-infrarood licht ...

11 november 2019: De telescopen van ESO’s La Silla Observatorium in Chili hebben de missie om het enorme universum te observeren en te begrijpen, maar er zijn genoeg interessante natuurverschijnselen veel dichter bij huis. Bijvoorbeeld deze engelachtige 22°-halo. Deze foto is hoog in de Atacamawoestijn gemaakt, maar een aanblik als deze is het hele jaar door over de hele wereld te zien. Deze halo’s worden gevormd wanneer het licht van de Zon of Maan door cirruswolken heengaat, hoog in de atmosfeer van de Aarde. De kleine ijskristallen waar deze wolken uit bestaan gedragen zich als miniatuurprisma’s, en veranderen de richting van het licht dat erdoorheen gaat (dit staat bekend als refractie). Deze lichtstralen hebben de neiging om zich te bundelen onder de hoek waarbij de afwijking van hun originele pad het laagst is. Voor de specifieke vorm van ijskristallen in cirruswolken is deze hoek ongeveer 22°, en daarom zien we deze geconcentreerde halo ...

4 november 2019: Dit zeldzame perspectief biedt een kijkje binnenin een van ESO’s toonaangevende telescopen: de VLT Survey Telescope, ofwel VST. De VST bevindt zich op het Paranal Observatorium van ESO in Chili. Het is de grootste telescoop die de hemel monitort in voor mensen zichtbaar licht, en is dankzij het geavanceerde ontwerp een krachtig hulpmiddel om het universum te bestuderen. Vanuit dit punt is het OmegaCAM instrument te zien, een camera met een groot gezichtsveld, genesteld in stabiliserende besturingscomponenten. Als de nacht valt opent de koepel van de telescoop en gaat de VST aan het werk. De grote hoogte en dorre omstandigheden van de Atacamawoestijn bieden de perfecte omstandigheden voor astronomische waarnemingen. De hemel is hier het grootste gedeelte van het jaar vrij van wolken en er is weinig lichtvervuiling. Dit zorgt voor een spectaculair uitzicht van Melkweg in de spleet van de koepel, compleet met zijn reeks opvallende kleuren, ...

28 oktober 2019: Dit opvallend eenvoudige en kalme beeld van NGC 1404 - een groot elliptisch sterrenstelsel op 62 miljoen lichtjaar afstand in het sterrenbeeld Fornax (Oven) - verbergt de harde werkelijkheid van het sterrenstelsel. NGC 1404 is een van de sterrenstelsels in het massieve Fornaxcluster - en het valt langzaam naar de kern van het cluster toe. Terwijl het zich richting het grootste sterrenstelsel in het cluster, NGC 1399, beweegt, wordt het op een gewelddadige manier ontdaan van zijn hete gasvoorraad. Hierbij blijft een karakteristiek langgerekt gasspoor achter. Hoewel dit niet zichtbaar is in deze afbeelding, is dit gasspoor wel te zien op röntgenfoto's van het sterrenstelsel. Na verloop van tijd zal NGC 1404 waarschijnlijk bijna geen heet gas meer overhebben, en zal het daardoor ook geen nieuwe sterren meer kunnen vormen. Dit beeld van NGC 1404 is vastgelegd met het FORS instrument van ESO’s Very Large Telescope (VLT). De heldere voorgrondster ...

21 oktober 2019: In een afgelegen deel van de Atacama-woestijn in Chili, op een hoogte van meer dan 2600 meter, bevindt zich Paranal Observatory. Voor wat betreft het totale licht-opvangend oppervlak is dit het grootste observatorium op het zuidelijk halfrond en is het de thuisbasis van verschillende geavanceerde ESO-telescopen. De hoofdpiek hier zichtbaar direct onder de spookachtig rustige gele maan, herbergt ESO's Very Large Telescope (VLT) en de 2.6-meter VLT Survey Telescope (VST). De vier unit-telescopen van de VLT zijn bovenop deze piek te zien, naast de kleinere aanvullende telescopen uiterst links en de VST op rechts. Omdat ESO zijn collectie telescopen op het zuidelijk halfrond blijft uitbreiden, is er meer ruimte nodig voor de bouw! Een tweede piek op ongeveer 1500 meter afstand van de VLT en VST - helemaal rechts op deze afbeelding - werd gekozen als de site voor ESO's zichtbare en infrarood-onderzoekstelescoop voor astronomie (VISTA). VISTA begon eind ...

14 oktober 2019: Net als veel andere telescopen van ESO wordt de Deense 1,54-meter telescoop in La Silla Observatory in Chili vergezeld door een all-sky camera. Die zendt 24/7 beelden uit van de locatie, zodat iedereen wereldwijd de telescoop in actie kan zien. Kijkers kunnen astronomen en ingenieurs aan het werk zien, adembenemende nachtelijke beelden van de Melkweg bewonderen en - als ze geluk hebben – plaatselijke bewoners ontdekken. Deze buitengewone foto legt een inheemse vogel vast die de all-sky camera als rustplaats gebruikt, zich volkomen onbewust ervan dat hij het zicht blokkeert. De soort van de vogel blijft een onopgelost mysterie; het beeld werd 's nachts genomen, dus het is waarschijnlijk dat de vogel op jacht was, wat suggereert dat het een nachtelijke soort is. Ondanks de hoge en droge omstandigheden van ESO's observatoria in de Atacama-woestijn in Chili, is het gebied de thuisbasis van een breed scala aan wilde dieren, zoals ...

7 oktober 2019: Deze afbeelding laat een komeet zien die zich in de buitengebieden van het zonnestelsel bevindt: komeet C/2016 R2 (PANSTARRS). Zoals de naam al doet vermoeden, werd de komeet in 2016 ontdekt door de Pan-STARRS-telescopen in Hawaii. De nieuwe afbeelding die hier te zien is, is opgenomen in het kader van een project in het Paranal Observatorium van ESO in Chili, genaamd Search for habitable Planets EClipsing ULtra-cOOL Stars (Nederlands: speurtocht naar bewoonbare planeten nabij ultra koele sterren) – afgekort: SPECULOOS. Kometen zijn verzamelingen van stof, ijs, gas en steen. Wanneer in de buurt van de zon komen, warmt hun ijs op, verandert in gas en ontsnapt in een proces dat "uitgassen" wordt genoemd. Door dit proces ontstaan vage schillen rond de kern van de komeet, coma genoemd, en karakteristieke staarten. Waarnemingen van SPECULOOS laten zien dat de staart van C/2016 R2 (PANSTARRS) gedurende een enkele nacht dramatisch verandert, wat zorgt ...

30 september 2019: Met behulp van de nauwkeurige ogen van het Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) en ESO’s Very Large Telescope (VLT), hebben astronomen de tentakels van een kosmische kwal in kaart gebracht: een aantal knoestige gasstromen die naar buiten spuwen vanuit een spiraalvormig sterrenstelsel genaamd ESO 137-001. Dit hemelse neteldier wordt hier getoond in prachtig detail. De verschillende elementen waaruit dit beeld bestaat, werden vastgelegd door verschillende telescopen. Het sterrenstelsel en zijn omgeving werden vastgelegd door de Hubble ruimtetelescoop van NASA en ESA. De tentakels, die stromen van waterstof volgen en verschijnen in tinten van helder paars, werden vastgelegd door het MUSE instrument op de VLT. Heldere hotspots van koolstofdioxide-uitstoot vanuit het systeem, die verschijnen als oranjerode vlekken, werden gespot door ALMA. Deze staart wordt veroorzaakt door een dramatisch fenomeen genaamd “ram-pressure stripping”. De ruimte tussen sterrenstelsels in een cluster is niet leeg, maar gevuld met materiaal dat zich gedraagt als een ...

23 september 2019: De Foto van de Week van deze week laat het hart van de Melkweg zien, hoog boven het Chajnantor plateau. Dit plateau, gelegen in de Atacamawoestijn in Chili, is een van de hoogste en droogste plaatsen op aarde. Deze combinatie resulteert in de ideale omstandigheden om millimeter- en submillimeterstraling uit de ruimte waar te nemen, die normaal gesproken wordt geabsorbeerd door de aardse atmosfeer. Het is daarom ook geen verrassing dat op het Chajnantor plateau een enorm productieve en ultramoderne telescoop staat, het Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA). Deze telescoop bestudeert het licht van een aantal van de koudste objecten in het heelal. Boven de complexe stofwolken en waanzinnige gloed van miljarden sterren, maken Mars, Saturnus en de ster Antares een duidelijke driehoek in de lucht. Het wazige groene object aan de linkerkant van de foto, bijna overstemd door het spectaculaire licht van de Melkweg, is een interplanetaire bezoeker genaamd ...

16 september 2019: Van 4 tot 18 augustus dit jaar vond AstroCamp 2019 plaats, in het Centrum voor Milieu-educatie en Interpretatie van het beschermd natuurgebied Corno de Bico in Noord-Portugal. AstroCamp is een op sterrenkunde gefocust academisch programma voor middelbare scholieren, met als doel om scholieren samen te brengen met verschillende achtergronden en levenservaringen, maar met één gedeelde passie: sterrenkunde. 18 scholieren tussen 15 en 18 jaar namen deel aan het kamp — 11 meisjes en 7 jongens uit Brazilië, Duitsland, Italië, Portugal, Spanje, Zweden en het Verenigd Koninkrijk. Gedurende twee weken volgden de sterrenkundeliefhebbers lessen over relativiteitstheorie en de fysica van sterren, sterrenstelsels en het gehele universum, observeerden ze de nachtelijk hemel met zowel het blote oog als telescopen, en maakten ze online verbinding met sterren- en natuurkundigen uit andere landen. Ze voerden ook een computationeel project uit, waarbij ze werkten met data van een aantal van ‘s werelds beste telescopen. Sociale ...

9 september 2019: Dit prachtige beeld laat de Melkweg zien die uitsteekt boven de Residencia in ESO’s Paranal-observatorium, dat te vinden is bovenop de berg in de verte. De Residencia is ESO’s privéhotel voor personeel in Paranal, een tweede thuis voor astronomen, ingenieurs, technici en andere bezoekers. Het gebouw staat bekend als een “oase voor astronomen”, en heeft een restaurant, muziekkamer, bibliotheek, zwembad en zelfs een sauna zodat astronomen kunnen ontspannen tussen en na hun shifts. Het was zelfs te zien in de James Bond-film “Quantum of Solace” (2008). Deze foto is gemaakt door ESO Foto Ambassadeur Petr Horálek, en is een goed voorbeeld van hoe kunstmatig licht de omgeving kan vervuilen — de helderheid van het licht van de Residencia lijkt bijna verblindend in vergelijking met de sterren. Kunstmatig licht verstrooit dankzij deeltjes in onze atmosfeer en kan de nachtelijk hemel overstemmen. Het behoud van de donkere hemel rond Paranal is van ...

2 september 2019: NGC 3351, ook bekend als Messier 95, werd voor het eerst ontdekt in 1781 door Pierre Méchain, een Franse astronoom en landmeter die samenwerkte met Charles Messier. NGC 3351 is een type sterrenstelsel dat bekend staat als een balkspiraal stelsel en het bevindt zich in het sterrenbeeld Leo (de Leeuw). Nieuwe waarnemingen van dit object hebben ‘stellaire feedback’ in actie laten zien. Stellaire feedback is het proces van herverdeling van energie het interstellaire medium in (de ruimte tussen de sterren) binnen stervormende sterrenstelsels. In dit specifieke sterrenstelsel treedt stervorming op in de ring rond de kern van het stelsel in dusdanig heftig tempo dat we daadwerkelijk kunnen zien dat enorme bellen van heet gas worden uitgeworpen. Dit uitgestoten gas kan dan bijdragen (zowel positief als negatief) aan de voortdurende stervorming in het melkwegstelsel. De gegevens voor deze waarneming zijn verzameld met ALMA, de NASA / ESA Hubble-ruimtetelescoop en de Very ...

26 augustus 2019: Sneeuw is een zeldzaam schouwspel rond het Paranal Observatorium. Maar áls er sneeuw valt, verandert het afgelegen Chileense landschap in iets heel bijzonders en buitenaards. De verre met sneeuw bedekte berg in het midden van de foto is Cerro Paranal, de locatie van ESO's Very Large Telescope (VLT). De VLT bestaat uit vier grote unit-telescopen (UT's) - Antu, Kueyen, Melipal en Yepun - en vier kleinere aanvullende telescopen (AT's). In deze afbeelding gluren de topjes van twee van de UT's over de bergtop, naast de VLT Survey Telescoop (VST), waarmee in 2011 de eerste waarnemingen werden gedaan. Deze foto, genomen door ESO Photo Ambassadeur Gerhard Hüdepohl, geeft een werkelijk zeldzaam beeld van Paranal. Neerslag van welke aard dan ook is zeer uitzonderlijk in de Atacama-woestijn; het gebied is de meest droge niet-polaire woestijn ter wereld. Sommige delen van de Atacama hebben sinds het begin van de registratie geen enkele druppel ...

19 augustus 2019: De schotel van 12 meter van het Atacama Pathfinder Experiment (APEX) staat verloren in deze luchtopname van het Chajnantor-plateau in het noorden van Chili. De sneeuw op de achtergrond maakt de koude temperaturen op een hoogte van meer dan 5000 meter boven zeeniveau duidelijk. Deze telescoop bevindt zich in de schrale, droge Atacama-woestijn, die een gemiddelde neerslag van slechts 100 millimeter per jaar heeft. Sinds de eerste waarneming in 2004 heeft APEX veel bijgedragen aan ons begrip van het heelal op submillimeter golflengten op het gebied van ster- en planeetvorming, zeer verre sterrenstelsels in het vroege heelal en de omstandigheden die aanwezig zijn in moleculaire wolken. Onder de vele astronomische inzichten die APEX ons heeft gegeven, was het de eerste telescoop die waterstofperoxide in de ruimte detecteerde en de eerste die een circumstellaire schijf rond een jonge massieve ster waarnam. APEX is gemaakt van een gewijzigde prototype-antenne voor ALMA, de ...

12 augustus 2019: Dankzij de donkere en heldere omstandigheden in ESO's La Silla Observatorium in Chili is het maken van verbluffende opnames van de Melkweg vrij gebruikelijk voor bezoekende fotografen. Ondanks de gunstige omstandigheden is het maken van prachtige en gedetailleerde foto's echter niet eenvoudig - zoals ESO-fotoambassadeur Petr Horálek ontdekte bij het maken van deze ongewone foto van het hoofdgebouw van La Silla Observatorium, waar het hotel, de kantine en andere voorzieningen zijn ondergebracht. Petr nam 52 verschillende opnamen om deze ene samen te stellen, terwijl hij verschillende meubelstukken en zichzelf - de koffiedrinkende sterrenkijker op de foto - verschoof en herschikte. Petr werkte tot in de vroege uren, alleen gestoord door het schaarse licht van de gang. Toen hij zich echter klaarmaakte voor de laatste paar opnames, kwam het dienstpersoneel massaal aan, deed een overvloed aan fel licht aan en verpestte de foto. Petr moest de volgende ochtend vóór 5:15 uur ...

5 augustus 2019: De telescoop op deze in het oog springende foto heeft de toepasselijke naam VISTA, afkorting voor Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy. De telescoop bevindt zich op het Paranal Observatorium van ESO in Chili, waar de hoogte en het droge klimaat zorgen voor wolkenloze luchten en uitstekende waarneemomstandigheden. Verschillende verschijnselen in het heelal produceren verschillende soorten licht, waarvan slechts een klein deel zichtbaar is voor het menselijk oog. VISTA neemt infrarood licht waar, dezelfde straling die we als warmte kunnen voelen. De drie ton zware camera van de telescoop is extreem gevoelig, waardoor VISTA dit soort licht van zeer ver verwijderde bronnen in het heelal kan detecteren, en zowel verbluffende beelden als baanbrekende wetenschappelijke resultaten kan produceren. Een van de andere ESO-telescopen, de Very Large Telescope (VLT), profiteert van dezelfde uitzonderlijke sterrenhemel als VISTA. Op de foto is de VLT een bergtop verderop net te zien. Ondanks de indrukwekkende ...

29 juli 2019: Deze spectaculaire foto van het Centaurus A melkwegstelsel werd onder heldere hemel vastgelegd door het nieuwste operationele ESO-observatorium, SPECULOOS (Search for habitable Planets EClipsing ULtra-cOOl Stars ofwel zoektocht naar bewoonbare planeten die ultra koele sterren verduisteren), gelegen in het Paranal Observatorium in Chili. Het ultramoderne observatorium is uitgerust met een reeks van vier 1-meter telescopen, elk genoemd naar een van de vier Galileïsche manen. De SPECULOOS-telescopen zijn de buren van twee van ESO’s meest krachtige telescopen, de Very Large Telescope (VLT) en VISTA. SPECULOOS is klaar om tot tien keer meer rode dwergsterren te onderzoeken dan de TRAPPIST-telescoop (op ESO La Silla Observatory) dat momenteel doet. Statistisch wordt voorspeld dat het dan ten minste twaalf zonnestelsels zal vinden van een vergelijkbare grootte als het nu beroemde TRAPPIST-1-systeem. Het Centaurus A melkwegstelsel (NGC 5128) is een van de helderste objecten aan de nachthemel op het zuidelijk halfrond, gelegen in het sterrenbeeld ...

22 juli 2019: Het moderne gebouw op deze opname is de Residencia van de sterrenwacht Paranal in Chili, een thuis ver van huis voor de vele deskundigen en technici die op de sterrenwacht werken. Boven het astronomenhuis in de Atacamawoestijn toont de foto de Melkweg — ons thuis in het universum. De Residencia werd ontworpen door de Duitse architecten Auer+Weber en is perfect geïntegreerd in het dorre landschap van de Atacamawoestijn om astronomische waarnemingen zo weinig mogelijk te verstoren. Het zandkleurige en moderne ontwerp van het gebouw past bij het Mars-achtige terrein rond het observatorium. De Residencia werd gekozen als perfecte schuilplaats voor de schurk in de Bondfilm Quantum of Solace en werd opgeblazen — virtueel althans — in een van de belangrijkste scenes. De sterrenwacht Paranal huisvest zowel de Very Large Telescope (VLT) als vier hulptelescopen die kunnen samenwerken en zo de Very Large Telescope Interferometer (VLTI) vormen.

15 juli 2019: Dit is SS 433, een microquasar die veertig jaar geleden voor het eerst werd ontdekt en zich op een afstand van ongeveer 18.000 lichtjaar in het sterrenbeeld Aquila (de Adelaar) bevindt. Dit beeld, voor de allereerste keer vastgelegd op sub-millimetergolflengten door de Atacama Large Millimeter / submillimeter Array (ALMA), is speciaal omdat het de jets laat zien die worden uitgestoten door een hete, wervelende schijf van materie die rond het zwarte gat in het middelpunt van SS 433 draait. Vanwege zijn relatieve nabijheid is SS 433 een bijzonder nuttig object voor onderzoekers die meer willen weten over microquasars en de jets die ze uitstoten. De kurkentrekkervorm die hier zichtbaar is, wordt veroorzaakt door een fenomeen dat bekend staat als precessie; terwijl ze door de ruimte naar buiten bewegen, tuimelen deze twee jets langzaam rond een as op dezelfde manier als de beweging van een gyroscoop of een draaiende tol die ...