Gammaflitsen

De meest energierijke verschijnselen in het heelal

Gammaflitsen zijn uitbarstingen van zeer energierijke gammastraling die minder dan een seconde tot enkele minuten kunnen duren – op de kosmische tijdschaal hoe dan ook een oogwenk. Bekend is dat ze zich op grote afstand van de aarde afspelen.

De VLT heeft het nagloeien waargenomen van de verste gammaflits die tot nog is gezien. De gemeten roodverschuiving van 8,2 wijst er op dat de straling van deze extreem verre bron er meer dan 13 miljard jaar over heeft gedaan om ons te bereiken. De gammaflits speelde zich af toen het heelal slechts 600 miljoen jaar oud was – minder dan vijf procent van zijn huidige leeftijd. In een paar seconden moet 300 keer zo veel energie zijn vrijgekomen als onze zon in jaar hele 10 miljard jaar durende leven zal produceren. Gammaflitsen zijn daarmee de krachtigste explosies in het heelal na de oerknal (zie ESO-persbericht eso0917).

Onderzoekers hebben lang geprobeerd om deze explosies te verklaren. Uit de waarnemingen blijkt dat er twee soorten gammaflitsen zijn: korte (van minder dan een paar seconden) en lange. Als snel werd vermoed dat deze door verschillende verschijnselen worden veroorzaakt.

In 2003 speelden astronomen die gebruik maakten van ESO-telescopen een belangrijke rol bij de ontdekking dat er een verband bestaat tussen lange gammaflitsen en de explosies van de zwaarste sterren (zogeheten 'hypernovae'). Door de nasleep van zo'n explosie een maand lang te volgen, toonden zij aan dat het licht ervan dezelfde eigenschappen had als een supernova, die ontstaat als een zware ster aan het einde van zijn bestaan ontploft (zie ESO-persbericht eso0318).

In 2005 detecteerden ESO-telescopen, voor het eerst, het zichtbare licht dat op een korte gammaflits volgt. Door dit licht drie weken lang in de gaten te houden, konden de astronomen aantonen dat zo'n korte flits – anders dan een lange – niet door een hypernova ontstaat. In plaats daarvan wordt vermoed dat deze het gevolg zijn van de spectaculaire samensmelting van neutronensterren of zwarte gaten (zie ESO-persbericht eso0541).

ESO Observations

Artist’s impression van een gammaflits