eso1428tr — Görüntülü Bülten

Bu Yıldız Kümesi Göründüğü Gibi Değil

Messier 54’ün VLT gözlemleri lityum probleminin gökadamız dışında da mevcut olduğunu gösteriyor

10 Eylül 2014

ESO’nun Şili’nin kuzeyindeki Paranal Gözlemevi’nde bulunan VLT Tarama Teleskopu ile alınan bu yeni görüntüde Messier 54 küresel kümesindeki geniş yıldız toplulukları görülüyor. Bu kümede diğerlerine benzer görülüyor, ancak bilinmeyen bir yönü var. Messier 54 Samanyolu gökadasında değil, küçük bir uydu gökadanın parçası, Yay Cüce Gökadası içerisinde yer almaktadır. Bu alışılmadık ebeveynlik sayesinde Çok Büyük Teleskopu (VLT) kullanan gökbilimciler Samanyolu dışındaki yıldızlarda da beklenmedik, düşük miktarda lityum elementi olup olmadığını ölçme imkanı elde edecekler.

Ortaya çıkmaları gökadanın ilk oluşumuna kadar uzanan yüzbinlerce yaşlı yıldız, 150’den fazla küresel yıldız kümesi içerisinde Samanyolu gökadası etrafında dolanmaktadır. Bunlardan, Yay takımyıldızı içerisinde diğerleriyle birlikte, 18. yy’ın sonlarında Fransız kuyruklu yıldız avcısı Charles Messier tarafından bulunan bir tanesi Messier 54 adını aldı.

Keşinden sonraki ikiyüz yıldır Messier 54’ün de diğer Samanyolu küresel kümelerine benzediği düşünülüyordu. Ancak 1994 yılında aslında ayrı bir gökada — Yay Cüce Gökadası içerisinde olduğu keşfedildi.Yaklaşık 90 000 ışık-yılı uzaklıkta olduğu bulundu — Yeryüzü’nün gökada merkezine olan uzaklığının üç katı kadar.

Gökbilimciler şimdi modern gökbilimin gizemlerinden biri olan lityum problemini çözmek için VLT’yi kullanarak Messier 54’ü gözlemliyor.

Evren’de bulunan lityum hafif elementler Büyük Patlama sırasında, hidrojen ve helyum ile birlikte, ancak çok daha az miktarda, meydana geldiler. Gökbilimciler Evren’in ilk aşamalarında ne kadar lityum bulunduğunu hesaplayarak, şu anda yıldızlarda ne oranda bulunmasını gerektiğini ortaya çıkarabiliyorlar. Ancak sayılar birbirlerini tutmuyor — yıldızların içinde beklenenden üç kat daha az lityum bulunuyor. Onlarca yıllık çalışmalara rağmen gizem halen çözülebilmiş değil [1].

Şimdiye kadar sadece Samanyolu içerisindeki yıldızlarda bulunan lityum seviyeleri ölçülebiliyordu. Ancak şimdi Alessio Mucciarelli (Bolonya Üniversitesi, İtalya) liderliğindeki bir gökbilimciler ekibi VLT’yi kullanarak Messier 54 içinden seçilen yıldızlarda ne kadar lityum bulunduğu ölçmeye çalıştı. Miktarların Samanyolu yıldızlarına yakın olduğunu buldular. Bu nedenle, lityumdan kurtulmayı sağlayan ne ise, Samanyolu’na özel olmadığı görülüyor.

Bu yeni görüntü Paranal Gözlemevi’nde bulunan VLT Tarama Teleskopu (VST) ile elde edilen veriler kullanılarak oluşturulmuştur. Kümenin kendisini göstermesinin yanısıra, daha önde bulunan Samanyolu’na çok daha yakın olağanüstü yoğun yıldız oluşumlarını da gözler önüne sermektedir.

Notlar

[1] Bulmaca için çok sayıda muhtemel çözüm önerisi sunuldu. İlki Büyük Patlama sonrasında ortaya çıkan lityum miktarının yanlış hesaplandığı — ancak en son yapılan testler öyle olmadığını gösterdi. İkincisi lityumun Samanyolu’nun oluşumundan önce, ilk yıldızlar tarafından bir şekilde yok edilmiş olabileceği. Üçüncü öneri ise yıldızların yaşamları süresince yavaş yavaş bazı süreçlerle lityumu yok etmeleri.

Daha fazla bilgi

Bu araştırma A. Mucciarelli ve arkadaşlarınca kaleme alınan “The cosmological Lithium problem outside the Galaxy: the Sagittarius globular cluster M54” başlıklı bir makale olarak Monthly Notices of the Royal Astronomical Society (Oxford Üniversitesi Yayınları) adlı dergide yayınlanacaktır.

Araştırma ekibinde A. Mucciarelli (University of Bologna, İtalya), M. Salaris (Liverpool John Moores University, Liverpool, İngiltere), P. Bonifacio (Observatoire de Paris, Fransa), L. Monaco (ESO, Santiago, Şili) ve S. Villanova (Universidad de Concepcion, Concepcion, Şili) yer almaktadır.

Avrupa Güney Gözlemevi ESO, Avrupa'daki en önemli hükümetler-arası gökbilim kuruluşudur ve dünyanın en üretken gökbilim gözlemevidir. 15 ülke tarafından desteklenmektedir: Avusturya, Belçika, Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Finlandiya, Almanya, İtalya, Hollanda, Portekiz, İspanya, İsveç, İsviçre ve İngiltere. Tasarıma, inşaya ve önemli bilimsel keşiflere olanak sağlayan güçlü yer tabanlı gözlem faaliyetlerine odaklanan iddialı bir program yürütmektedir. ESO ayrıca gökbilim araştırmalarında teşvik edici ve düzenleyici bir dayanışma konusunda öncü bir rol oynamaktadır. ESO Şili'nin Atacama Çölü bölgesinde benzeri olmayan üç adet birinci sınıf gözlem yerleşkesi işletmektedir: La Silla, Paranal ve Chajnantor. ESO Paranal'da dünyanın en gelişmiş optik gökbilim gözlemevi olan Çok Büyük Teleskop'u (Very Large Telescope), ve iki tarama teleskopu işletmektedir. Kırmızı ötesi gözlem teleskopu VISTA dünyanın en büyük tarama teleskopudur ve VLT tarama teleskopu (VST) ise sadece görünür ışıkta gökyüzünü taramak için tasarlanan dünyanın en büyük teleskopudur. ESO var olan en büyük gökbilim projesi ve devrimsel gökbilim teleskopu ALMA'nın Avrupalı ortağıdır. ESO şu anda "gökyüzünü izleyen dünyanın en büyük gözü" olacak 39-metre ayna çaplı Avrupa Aşırı Büyük optik/yakın kırmızı ötesi Teleskopu, E-ELT'yi inşa etmeyi planlıyor.

ESO Basın Bültenlerinin çevirileri ESO Bilim Toplum Ağı’nda (ESON) bulunan ESO üyesi ve diğer ülkelerdeki bilim toplum uzmanları ve bilim iletişimcileri tarafından gerçekleştirilmektedir. ESON Türkiye çeviri ekibinde Ankara Üniversitesi (Ankara), Çağ Üniversitesi (Mersin), Başkent Üniversitesi (Ankara), İstanbul Üniversitesi (İstanbul), İzmir Yüksek Teknoloji Üniversitesi (İzmir) ve Max Planck Yer-Ötesi Fiziği Enstitüsü’nden (Almanya) uzman kişiler yer almaktadır.

Bağlantılar

• Araştırma makalesi
• VST Fotoğrafları

İletişim

Arif Solmaz
Çağ Üniversitesi - Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi
Mersin, Türkiye
Tel: +90 324 651 48 00 (1250)
E-posta: arif.solmaz@gmail.com

Alessio Mucciarelli
University of Bologna
Bologna, Italy
Tel: +39 051 20 95705
E-posta: alessio.mucciarelli2@unibo.it

Lars Lindberg Christensen
Head of ESO ePOD
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6761
Cep: +49 173 3872 621
E-posta: lars@eso.org

Connect with ESO on social media

Bu bir ESO Basın Bülteni çevirisidir eso1428.