Fréttatilkynningar

13. október 2010: Í fyrsta sinn hafa nýjar athuganir Very Large Telescope ESO gefið beinar vísbendingar um að ungar vetrarbrautir geti vaxið með því að soga til sín kalt gas sem umlykur þær og notað það sem eldsneyti fyrir myndun nýrra stjarna. Massi dæmigerðra vetrarbrauta jókst umtalsvert fyrstu ármilljarðana eftir Miklahvell en ástæða þess er ein helsta ráðgáta nútíma stjarnvísinda. Skýrt er frá þessum niðurstöðum í nýjasta hefti tímaritsins Nature sem kom út 14. október.

6. október 2010: Á nýrri innrauðri ljósmynd frá VISTA kortlagningarsjónauka ESO sjást tignarlegir glóandi gasþræðir, skuggaþokur og ungar nýmyndaðar stjörnur í stjörnumerkinu Einhyrningnum. Stjörnumyndunarsvæðið nefnist Monoceros R2 og er greypt inn í risastóra skuggaþoku. Séð í sýnilegu ljósi er svæðið að mestu leyti falið á bak við miðgeimsryk en í innrauðu ljósi er það stórfenglegt að sjá.

22. september 2010: Bjálkaþyrilvetrarbrautin NGC 1365 prýðir þessa nýju ljósmynd sem tekin var í innrauðu ljósi með HAWK-I myndavélinni á Very Large Telescope ESO í Paranal stjörnustöðinni í Chile. NGC 1365 tilheyrir þyrpingu vetrarbrauta sem kennd er við stjörnumerkið Ofninn og er í um 60 milljón ljósára fjarlægð frá jörðinni.

8. september 2010: ESO hefur birt nýja og glæsilega ljósmynd af þyrilvetrarbrautinni NGC 300. Hún líkist Vetrarbrautinni okkar og tilheyrir hópi vetrarbrauta sem kenndur er við stjörnumerkið Myndhöggvarinn. Myndin var tekin á næstum 50 klukkustundum með Wide Field Imager (WFI) í stjörnustöð ESO á La Silla í Chile. Á henni sjást hárfín smáatriði í vetrarbrautinni sem er í um sex milljón ljósára fjarlægð og þekur álíka stórt svæði á himninum og fullt tungl.

1. september 2010: Vetrarbrautin NGC 4666 prýðir miðju þessarar nýju ljósmyndar sem tekin var með Wide Field Imager á 2,2 metra MPG/ESO sjónaukanum í stjörnustöðinni á La Silla í Chile. Mikil stjörnumyndun á sér stað í vetrarbrautinni og frá henni streymir mikið gas á miklum hraða, einskonar vindur. Áður hafði XMM-Newton geimsjónauki ESA rannsakað röntgengeislun frá vetrarbrautinni en þessi mynd hér var tekin til þess að kanna nánar aðrar röntgenuppsprettur.

24. ágúst 2010: Stjörnufræðingar hafa með hjálp HARPS litrófsrita ESO fundið sólkerfi að minnsta kosti fimm reikistjarna á braut um stjörnuna HD 10180. Sú stjarna líkist sólinni okkar. Stjörnufræðingarnir fundu að auki vísbendingar um tvær aðrar reikistjörnur. Verði tilvist annarrar þeirrar staðfest yrði hún sú massaminnsta sem fundist hefur hingað til. Þetta sólkerfi geymir því svipaðan fjölda reikistjarna og sólkerfið okkar (sjö reikistjörnur í samanburði við átta í sólkerfinu okkar). Auk þess fann rannsóknahópurinn vísbendingar um að fjarlægðir reikistjarnanna frá móðurstjörnunni fylgi ákveðinni reglu, nokkuð sem einnig sést í sólkerfinu okkar.

18. ágúst 2010: Í fyrsta sinn hafa evrópskir stjörnufræðingar sýnt fram á að segulstjarna, sem er óvenjuleg tegund nifteindastjörnu, varð til úr stjörnu sem var minnst 40 sinnum massameiri en sólin okkar. Notuðu þeir til þess Very Large Telescope ESO. Niðurstöðurnar reyna á þolmörk viðtekinna hugmynda er lúta að þróun stjarna, því talið er að svo massamikla stjörnur ættu að enda ævi sína sem svarthol en ekki segulstjörnur. Þetta vekur upp grundvallarspurningu: Hversu massamikil þarf stjarna að vera, til að svarthol myndist úr kjarna hennar?

11. ágúst 2010: Stjörnufræðingar hafa náð glæsilegri ljósmynd af Tarantúluþokunni í nálægri nágrannavetrarbraut okkar Stóra-Magellanskýinu. Á þessari nær-innrauðu víðmynd sjást hárfín smáatriði í þokunni og stjörnum prýtt svæðið í kring. Myndin er hluti af nákvæmri og metnaðarfullri kortlagningu stjörnufræðinga á Magellanskýjunum og nánasta umhverfi þeirra með VISTA sjónauka ESO.

4. ágúst 2010: Stjörnufræðingar hafa í fyrsta sinn náð þrívíðri mynd af dreifingu innsta efnisins sem þeyttist út í geiminn frá nýsprunginni stjörnu. Þetta tókst með hjálp Very Large Telescope ESO. Niðurstöður mælinga sýna að sprengingin var ekki aðeins öflug, heldur beindist hún einkum í tiltekna átt. Þetta rennir stoðum undir tölvuútreikninga sem benda til þess að sprengistjarnan hafi verið mjög óstöðug.

28. júlí 2010: Ný og glæsileg ljósmynd úr Wide Field Imager myndavél ESO í La Silla stjörnustöðinni í Chile sýnir stjörnuna WR 22 og litríkt umhverfi hennar. WR 22 er mjög heit og björt en óvenjuleg stjarna sem þeytir frá sér efni út í geiminn mörgum milljón sinnum hraðar en sólin okkar. Stjarnan er í útjaðri Kjalarþokunnar, þar sem hún myndaðist.

21. júlí 2010: Stjörnufræðingar hafa með hjálp nokkurra mælitækja Very Large Telescope ESO fundið massamestu stjörnuna hingað til. Hún myndaðist með 300 sinnum meiri massa en sólin okkar. Þetta er rúmlega tvöfalt meiri massi en hin viðteknu mörk segja til um en samkvæmt þeim geta stjörnur ekki verið mikið meira en 150 sólmassar. Þessar risastjörnur gefa frá sér nokkrum milljón sinnum meiri orku en sólin okkar og missa massa með öflugum stjörnuvindum. Þær gætu hjálpað okkur að svara spurningunni hve massamiklar stjörnur geta orðið.

14. júlí 2010: Í fyrsta sinn hafa stjarnvísindamenn náð myndum af rykskífu sem umlykur unga, massamikla stjörnu og um leið fundið fyrstu beinu sönnunargögn þess efnis að massamiklar stjörnur myndist á samskonar hátt og smærri stjörnur. Uppgötvunin var gerð fyrir tilstilli sjónauka ESO en greint er frá henni í nýjasta hefti tímaritsins Nature.

7. júlí 2010: Með hjálp mælinga sem gerðar voru með Very Large Telescope ESO og Chandra röntgengeimsjónauka NASA hafa stjörnufræðingar fundið öflugustu stróka sem sést hafa frá litlu svartholi. Fyrirbærið, sem nefna mætti ördulstirni, blæs frá sér risastórri og heitri gaskúlu, 1000 ljósár í þvermál, sem er tvöfalt stærri og nokkrum tugum sinnum öflugri en önnur ördulstirni. Frá þessu er greint í nýjasta hefti tímaritsins Nature.

30. júní 2010: Þessi glæsilega mynd af svæðinu í kringum stjörnuna R Coronae Australis var búin til úr myndum sem teknar voru með Wide Field Imager (WFI) í stjörnustöð ESO í La Silla. R Coronae Australis er í hjarta nálægs stjörnumyndunarsvæðis og er umlukin fallegri blárri endurskinsþoku innan í stóru rykskýi. Á myndinni sjást ný og ævnt smáatriði á þessu tilþrifamikla svæði himinhvolfsins.

23. júní 2010: Í fyrsta sinn hafa stjörnufræðingar mælt ofurstorm í lofthjúpi fjarreikistjörnu, heita gasrisans HD209458b. Gerðar voru mjög nákvæmar mælingar á kolmónoxíðgasi sem sýna hvernig það streymir með ógnarhraða frá heitri daghliðinni yfir á kaldari næturhlið reikistjörnunnar. Stjörnufræðingunum tókst líka í fyrsta sinn að mæla brautarhraða reikistjörnunnar en hann gerir okkur kleift að ákvarða massa hennar nákvæmlega.

16. júní 2010: Glæsileg ný ljósmynd af Myndhöggvaraþokunni (NGC 253), sem tekin var með VISTA sjónauka ESO í Paranal stjörnustöðinni í Chile, er hluti eins fyrsta stóra kortlagningarverkefnis sjónaukans. VISTA horfir í gegnum ryk vetrarbrautarinnar með innrauðu ljósi og sér þannig fjölda kaldra stjarna auk áberandi bjálka sem gengur þvert í gegnum miðjuna. Á mynd VISTA eru nýjar upplýsingar um þróunarsögu þessarar forvitnilegu vetrarbrautar.

10. júní 2010: Í fyrsta sinn hafa stjörnufræðingar náð að fylgjast með fjarreikistjörnu færast frá einni hlið móðurstjörnunnar til hinnar. Af öllum þeim fjarreikistjörnum sem hafa verið ljósmyndaðar hingað til er sú sem hér um ræðir á minnstu brautinni en hún er álíka langt frá móðurstjörnunni eins og Satúrnus er frá sólinni. Vísindamenn telja því að hún gæti hafa myndast á svipaðan hátt og gasrisarnir í sólkerfinu okkar. Móðurstjarnan er ung og því sýnir þessi uppgötvun að gasrisar geta myndast í rykskífum á örfáum milljónum ára, á augnabliki í samanburði við aldur alheimsins.

8. júní 2010: Nýr fjarstýrður sjónauki hefur verið tekinn í notkun í La Silla stjörnustöð ESO í Chile. TRAPPIST (TRAnsiting Planets and Planetesimals Small Telescope) er helgaður rannsóknum á sólkerfum á tvennan máta: Að finna og greina reikistjörnur utan okkar sólkerfis (fjarreikistjörnur) og hins vegar til rannsókna á halastjörnum á braut um sólina okkar. Sjónaukinn er 60 cm breiður og er starfræktur frá stjórnstöð í Liège í Belgíu, 12.000 km í burtu.

4. júní 2010: Raymond Wilson, frumherji í rannóknum á sjóntækjum hjá ESO sem gerði risasjónauka nútímans mögulega með tækni sem kallast „virk sjóntæki“, hefur hlotið Kavli verðlaunin í stjarneðlisfræði árið 2010. Wilson stofnaði og leiddi sjóntækja- og sjónaukahóp ESO og deilir verðlaununum, einni milljón dollara, með tveimur bandarískum vísindamönnum, þeim Jerry Nelson og Roger Angel.

1. júní 2010: Stjörnufræðinga beina oft á tíðum sjónaukum sínum að Stóra Magellanskýinu, einni nálægustu nágrannavetrarbraut okkar, í viðleitni sinni til að skilja alheiminn. Á þessari nýju og glæsilegu ljósmynd sem tekin var með Wide Field Imager (WFI) í stjörnustöð ESO á La Silla í Chile, sést ógrynni furðulegra fyrirbæra í Stóra Magellanskýinu, allt frá stórum kúluþyrpingum til leifa bjartra sprengistjarna. Myndin kemur að góðum notum í fjölmörg rannsóknarverkefni um líf og dauða stjarna og þróun vetrarbrauta.