1 00:00:02,000 --> 00:00:04,000 To jest ESOcast! 2 00:00:04,000 --> 00:00:08,000 Najnowsze badania naukowe oraz codzienna praca w ESO, 3 00:00:08,000 --> 00:00:10,000 Europejskim Obserwatorium Południowym. 4 00:00:11,000 --> 00:00:18,000 Eksplorowanie najdalszych granic z naszym gospodarzem Dr J a.k.a dr Joe Liske. 5 00:00:20,000 --> 00:00:23,000 Cześć, witam w specjalnym odcinku ESOcast. 6 00:00:24,000 --> 00:00:27,500 Zbliżając się do 50. rocznicy ESO w październiku 2012 r. 7 00:00:27,500 --> 00:00:30,000 zaprezentujemy osiem specjalnych odcinków 8 00:00:30,000 --> 00:00:35,000 ukazujących pierwsze 50 lat eksplorowania nieba południowego przez ESO. 9 00:00:40,000 --> 00:00:44,000 W innym świetle 10 00:00:51,000 --> 00:00:52,300 Wspaniała muzyka, czyż nie? 11 00:00:53,440 --> 00:00:55,800 Załóżmy jednak, że cierpisz na niewydolność słuchu. 12 00:00:55,800 --> 00:00:59,330 Co by było gdybyś nie mógł usłyszeć niskich częstotliwości? 13 00:01:00,660 --> 00:01:02,460 Albo wysokich częstotliwości? 14 00:01:04,260 --> 00:01:06,950 Astronomowie na co dzień znajdują się w podobnej sytuacji. 15 00:01:07,650 --> 00:01:12,960 Ludzkie oko jest czułe jedynie na niewielką część promieniowania obecnego we Wszechświecie. 16 00:01:12,960 --> 00:01:16,980 Nie możemy zobaczyć światła o długości fali krótszej od fal światła fioletowego, 17 00:01:16,980 --> 00:01:19,040 oraz dłuższej od fal światła czerwonego. 18 00:01:19,770 --> 00:01:22,890 Po prostu nie jesteśmy w stanie odebrać pełnej kosmicznej symfonii. 19 00:01:25,000 --> 00:01:30,500 Promieniowanie podczerwone lub inaczej cieplne, zostało odkryte przez Williama Herschela w 1800 r. 20 00:01:34,080 --> 00:01:37,130 Nie możesz mnie zobaczyć w ciemnym pokoju. 21 00:01:38,000 --> 00:01:42,580 Wystarczy jednak, że założysz podczerwone okulary i możesz ,,zobaczyć'' ciepło mojego ciała. 22 00:01:45,690 --> 00:01:51,790 Podobnie teleskopy podczerwone ujawniają te kosmiczne obiekty, które są zbyt chłodne, aby wysyłać światło widzialne. 23 00:01:51,790 --> 00:01:56,380 Mogą to być na przykład ciemne obłoki gazu i pyłu, w których rodzą się gwiazdy i planety. 24 00:02:05,500 --> 00:02:06,570 Przez dziesięciolecia, 25 00:02:06,570 --> 00:02:09,250 astronomowie z ESO z zapałem badali Wszechświat 26 00:02:09,250 --> 00:02:11,170 w świetle podczerwonym. 27 00:02:11,910 --> 00:02:14,850 Pierwsze detektory podczerwieni były małe i przez to niewydajne. 28 00:02:15,490 --> 00:02:18,610 Dawały nam rozmazane obrazy podczerwonego nieba. 29 00:02:20,890 --> 00:02:24,530 Dzisiejsze podczerwone kamery są ogromne i mają wielkie możliwości. 30 00:02:24,530 --> 00:02:29,410 Aby zwiększyć ich czułość, są schładzane do bardzo niskich temperatur. 31 00:02:31,000 --> 00:02:35,820 Teleskop VLT został zaprojektowany z myślą dobrego ich wykorzystania. 32 00:02:40,710 --> 00:02:47,580 Co ciekawe, pewne technologiczne sztuczki, jak interferometria, działają tylko w podczerwieni. 33 00:02:49,950 --> 00:02:54,190 Poszerzyliśmy nasze możliwości postrzegania, aby ukazać Wszechświat w nowym świetle. 34 00:02:57,860 --> 00:03:03,820 Ta ciemna plama to obłok kosmicznego pyłu. Przesłania gwiazdy w tle. 35 00:03:03,820 --> 00:03:08,530 Dzięki światłu podczerwonemu możemy spojrzeć poprzez pył. 36 00:03:10,560 --> 00:03:14,040 To jest Wielka Mgławica w Orionie - gwiezdny żłobek. 37 00:03:14,040 --> 00:03:18,470 Większość nowo narodzonych gwiazd jest zasłonięta przez obłoki pyłu. 38 00:03:18,470 --> 00:03:24,720 Ponownie, promieniowanie podczerwone ratuje sytuację, zdradzając powstające właśnie gwiazdy! 39 00:03:35,920 --> 00:03:39,730 Pod koniec swojego życia gwiazdy wydmuchują bańki gazu. 40 00:03:39,730 --> 00:03:43,450 Kosmiczne eksponaty w świetle widzialnym 41 00:03:43,450 --> 00:03:47,630 — zdjęcie wykonane w podczerwieni ukazuje o wiele więcej detali. 42 00:03:49,980 --> 00:03:52,320 Pamiętaj o gwiazdach i obłokach gazu 43 00:03:52,320 --> 00:03:57,310 przechwyconych przez monstrualną czarną dziurę w centrum Drogi Mlecznej, naszej Galaktyki. 44 00:03:57,310 --> 00:04:00,990 Bez kamer na podczerwień nigdy byśmy ich nie zobaczyli. 45 00:04:03,170 --> 00:04:04,320 W innych galaktykach, 46 00:04:04,320 --> 00:04:09,460 badania prowadzone w podczerwieni ujawniły prawdziwe rozmieszczenie gwiazd takich jak nasze Słońce. 47 00:04:12,410 --> 00:04:16,089 Najdalsze galaktyki mogą być badane jedynie w podczerwieni. 48 00:04:16,089 --> 00:04:19,000 Ich światło zostało przesunięte w obszar dłuższych fal 49 00:04:19,269 --> 00:04:21,500 w wyniku rozszerzania się Wszechświata. 50 00:04:23,890 --> 00:04:28,230 Niedaleko Paranal znajduje się niewielkie wzniesienie z pojedynczym budynkiem na jego wierzchołku. 51 00:04:28,910 --> 00:04:32,500 Wewnątrz tego budynku mieści się 4,1-metrowy teleskop VISTA. 52 00:04:32,970 --> 00:04:36,520 Zbudowany został w Wielkiej Brytanii - dziesiątym państwie członkowskim ESO. 53 00:04:44,100 --> 00:04:47,230 Obecnie VISTA obserwuje jedynie w podczerwieni. 54 00:04:47,230 --> 00:04:51,990 Wykorzystuje w tym celu gigantyczną kamerę, ważącą tyle co samochód dostawczy. 55 00:04:52,460 --> 00:04:58,540 I tak, VISTA oferuje niebywałe widoki Wszechświata w podczerwieni. 56 00:04:59,880 --> 00:05:03,700 Od powstania ESO, 50 lat temu, praktykowana w nim była astronomia optyczna. 57 00:05:06,840 --> 00:05:09,850 Od 30 lat wykonywana jest astronomia podczerwona. 58 00:05:15,200 --> 00:05:18,040 Istnieje jednak więcej rejestrów kosmicznej symfonii. 59 00:05:20,000 --> 00:05:24,200 Pięć tysięcy metrów nad poziomem morza, wysoko w chilijskich Andach, 60 00:05:24,200 --> 00:05:26,400 Znajduje się płaskowyż Chajanantor. 61 00:05:27,920 --> 00:05:30,720 Nigdzie indziej astronomia nie jest uprawiana na tak dużej wysokości. 62 00:05:34,020 --> 00:05:36,740 Chajnantor to dom teleskopu ALMA 63 00:05:38,030 --> 00:05:41,240 – Atacama Large Millimeter/submilimeter Array. 64 00:05:42,280 --> 00:05:44,160 ALMA jest wciąż budowana. 65 00:05:44,650 --> 00:05:48,020 W miejscu tak nieprzyjaznym dla życia ciężko jest nawet oddychać! 66 00:05:51,210 --> 00:05:54,140 Wyposażona w 10 z 66 anten, 67 00:05:54,140 --> 00:05:58,660 na jesieni 2011 roku ALMA wykonała pierwsze obserwacje. 68 00:06:03,080 --> 00:06:09,050 Fale milimetrowe z kosmosu. Aby je obserwować musisz być w miejscu suchym i położonym wysoko. 69 00:06:09,050 --> 00:06:13,810 Chajnantor to jedno z najlepszych takich miejsc na świecie. 70 00:06:18,580 --> 00:06:24,360 Obłoki chłodnego gazu i ciemnego pyłu stają się widoczne w parze zderzających się galaktyk. 71 00:06:24,870 --> 00:06:29,440 Nie ukazują miejsc, w który gwiazdy się rodzą, ale te w których zostają poczęte. 72 00:06:32,540 --> 00:06:36,170 Czy te spiralne fale wyrzutów z umierającej gwiazdy 73 00:06:36,170 --> 00:06:39,210 mogą być powodowane obiegającą ją planetą? 74 00:06:43,750 --> 00:06:45,480 Zmieniając sposób patrzenia, 75 00:06:45,480 --> 00:06:49,710 zbliżamy się do poznania początków powstawania planet, gwiazd i galaktyk. 76 00:06:50,310 --> 00:06:53,500 Słuchając pełnej symfonii Kosmosu. 77 00:07:03,500 --> 00:07:07,600 Tutaj Dr J. Kończę specjalny odcinek ESOcast. 78 00:07:07,600 --> 00:07:10,730 Zapraszam ponownie na kolejną kosmiczną przygodę. 79 00:07:13,460 --> 00:07:15,000 ESOcast został wyprodukowany przez ESO, 80 00:07:15,000 --> 00:07:16,500 Europejskie Obserwatorium Południowe. 81 00:07:16,500 --> 00:07:18,940 ESO, Europejskie Obserwatoruim Południowe, 82 00:07:18,940 --> 00:07:21,000 jest wiodącą naukową i technlologiczną organizacją międzyrządową do badań astronomicznych, 83 00:07:21,000 --> 00:07:22,500 projektującą, budującą i operującą najbardziej zaawansowanymi na świecie teleskopami naziemnymi. 84 00:07:25,970 --> 00:07:30,070 Tłumaczenie: Piotr Wychudzki, Olsztyńskie Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne. Korekta: Krzysztof Czart, Centrum Astronomii UMK.