1 00:00:02,000 --> 00:00:04,000 Dit is de ESOcast! 2 00:00:04,000 --> 00:00:08,000 Geavanceerde wetenschap en een kijkje achter de schermen bij ESO, 3 00:00:08,000 --> 00:00:10,000 de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, 4 00:00:11,000 --> 00:00:18,000 op zoek naar de uiterste grenzen met Dr Joe Liske, alias Dr J. 5 00:00:20,000 --> 00:00:23,000 Hallo en welkom bij deze speciale aflevering van ESOcast. 6 00:00:24,000 --> 00:00:27,500 In de aanloop naar ESO's 50ste verjaardag in oktober 2012 7 00:00:27,500 --> 00:00:30,000 Laten we acht bijzondere hoogtepunten zien. 8 00:00:30,000 --> 00:00:35,000 Een overzicht van 50 jaar onderzoek van de zuidelijke sterrenhemel. 9 00:00:40,000 --> 00:00:44,000 Anders kijken 10 00:00:51,000 --> 00:00:52,300 Prachtige muziek, hè? 11 00:00:53,440 --> 00:00:55,800 Maar stel je voor dat je slechthorend bent. 12 00:00:55,800 --> 00:00:59,330 En dat je de lage frequenties niet kunt horen? 13 00:01:00,660 --> 00:01:02,460 Of de hoge frequenties? 14 00:01:04,260 --> 00:01:06,950 Astronomen bevonden zich in een vergelijkbare situatie 15 00:01:07,650 --> 00:01:12,960 Het menselijk oog is alleen gevoelig voor een klein deel van alle straling uit het heelal. 16 00:01:12,960 --> 00:01:16,980 We kunnen geen licht zien op een kortere golflengte dan violette golven, 17 00:01:16,980 --> 00:01:19,040 of langere dan rode golven. 18 00:01:19,770 --> 00:01:22,890 We kunnen gewoon niet de hele kosmische symfonie ontvangen. 19 00:01:25,000 --> 00:01:30,500 Infrarood, of warmtestraling, werd ontdekt door William Herschel, in 1800. 20 00:01:34,080 --> 00:01:37,130 In een donkere kamer, je kunt me niet zien. 21 00:01:38,000 --> 00:01:42,580 Maar zet je infraroodbril op, en je kunt mijn lichaamswarmte 'zien'. 22 00:01:45,690 --> 00:01:51,790 Op die manier onthullen infrarood-telescopen kosmische objecten die te koud zijn om zichtbaar licht uit te stralen, 23 00:01:51,790 --> 00:01:56,380 zoals donkere wolken van gas en stof waarin sterren en planeten worden geboren. 24 00:02:05,500 --> 00:02:06,570 Al decennia lang, 25 00:02:06,570 --> 00:02:09,250 willen ESO-astronomen het heelal graag onderzoeken 26 00:02:09,250 --> 00:02:11,170 op infrarood-golflengten. 27 00:02:11,910 --> 00:02:14,850 Maar de eerste ontvangers waren klein en daardoor weinig efficiënt. 28 00:02:15,490 --> 00:02:18,610 Ze gaven een vertroebeld beeld van de infrarood-hemel. 29 00:02:20,890 --> 00:02:24,530 De huidige infrarood-camera's zijn enorm en krachtig. 30 00:02:24,530 --> 00:02:29,410 Ze worden gekoeld tot zeer lage temperaturen om hun gevoeligheid te verbeteren. 31 00:02:31,000 --> 00:02:35,820 En ESO's Very Large Telescope is ontworpen om goed gebruik te maken van deze camera's. 32 00:02:40,710 --> 00:02:47,580 Sommige technologische snufjes, zoals interferometrie, werken zelfs alleen in het infrarood. 33 00:02:49,950 --> 00:02:54,190 We hebben onze blik verruimd, en het universum in een nieuw licht geplaatst. 34 00:02:57,860 --> 00:03:03,820 De donkere bobbel is een wolk van kosmisch stof. Hij bedekt de sterren op de achtergrond. 35 00:03:03,820 --> 00:03:08,530 Maar in het infrarood kunnen we dwars door het stof heen kijken. 36 00:03:10,560 --> 00:03:14,040 En hier is de Orionnevel, een stellaire kraamkamer. 37 00:03:14,040 --> 00:03:18,470 De meeste pasgeboren sterren worden verborgen door stofwolken. 38 00:03:18,470 --> 00:03:24,720 En opnieuw schiet infrarood te hulp. Het onthult sterren die worden gevormd! 39 00:03:35,920 --> 00:03:39,730 Aan het eind van hun leven blazen sterren gasbellen uit. 40 00:03:39,730 --> 00:03:43,450 Kosmische pronkstukken in zichtbaar licht 41 00:03:43,450 --> 00:03:47,630 --- maar het infrarood-beeld laat veel meer detail zien. 42 00:03:49,980 --> 00:03:52,320 Vergeet ook niet de sterren en gaswolken 43 00:03:52,320 --> 00:03:57,310 die worden opgeslokt door het gigantische zwarte gat in het hart van de Melkweg. 44 00:03:57,310 --> 00:04:00,990 Zonder infrarood-camera's zouden we die nooit kunnen zien. 45 00:04:03,170 --> 00:04:04,320 In andere sterrenstelsels 46 00:04:04,320 --> 00:04:09,460 hebben infrarood-onderzoeken laten zien wat de verdeling van zon-achtige sterren is. 47 00:04:12,410 --> 00:04:16,089 De verste sterrenstelsels kunnen alleen worden bestudeerd in het infrarood. 48 00:04:16,089 --> 00:04:19,000 Hun licht is verschoven naar deze lange golflengten 49 00:04:19,269 --> 00:04:21,500 door de uitdijing van het heelal. 50 00:04:23,890 --> 00:04:28,230 Dicht bij Paranal is een kleine bergpiek met een enkel gebouw op de top. 51 00:04:28,910 --> 00:04:32,500 In dat gebouw staat de 4,1-meter VISTA-telescoop. 52 00:04:32,970 --> 00:04:36,520 Hij is gebouwd in het Verenigd Koninkrijk, ESO's tiende lidstaat. 53 00:04:44,100 --> 00:04:47,230 Op dit moment kijkt VISTA alleen in het infrarood. 54 00:04:47,230 --> 00:04:51,990 Hij gebruikt een reusachtige camera, die meer weegt dan een pickup truck. 55 00:04:52,460 --> 00:04:58,540 En ja, VISTA biedt niet eerder getoonde blikken op het infrarode heelal. 56 00:04:59,880 --> 00:05:03,700 ESO doet optische sterrenkunde, sinds zijn oprichting, 50 jaar geleden. 57 00:05:06,840 --> 00:05:09,850 En infrarood-sterrenkunde sinds zo'n 30 jaar. 58 00:05:15,200 --> 00:05:18,040 Maar de kosmische symfonie heeft meer registers. 59 00:05:20,000 --> 00:05:24,200 Op 5000 meter boven de zeespiegel, hoog in de Chileense Andes, 60 00:05:24,200 --> 00:05:26,400 ligt de Chajnantor hoogvlakte. 61 00:05:27,920 --> 00:05:30,720 Astronomie gaat niet naar nog grotere hoogte. 62 00:05:34,020 --> 00:05:36,740 Chajnantor is de thuisbasis van ALMA 63 00:05:38,030 --> 00:05:41,240 -- de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array. 64 00:05:42,280 --> 00:05:44,160 ALMA wordt nu gebouwd. 65 00:05:44,650 --> 00:05:48,020 Op een plek die zo onaangenaam is dat zelfs ademhalen er moeilijk is! 66 00:05:51,210 --> 00:05:54,140 Met slechts tien van de 66 ontvangers op hun plaats, 67 00:05:54,140 --> 00:05:58,660 deed ALMA zijn eerste waarnemingen in het najaar van 2011. 68 00:06:03,080 --> 00:06:09,050 Millimeter-golven uit de ruimte. Om die te observeren, moet het hoog en droog zijn. 69 00:06:09,050 --> 00:06:13,810 Chajnantor is een van de beste plekken ter wereld hiervoor. 70 00:06:18,580 --> 00:06:24,360 Wolken van koud gas en donker stof worden zichtbaar in twee botsende sterrenstelsels. 71 00:06:24,870 --> 00:06:29,440 Dit is niet de plek waar sterren worden geboren, maar waar ze worden verwekt. 72 00:06:32,540 --> 00:06:36,170 En deze spiraliserende golven in de uitstoot van een stervende ster 73 00:06:36,170 --> 00:06:39,210 --- kunnen die van een planeet afkomstig zijn? 74 00:06:43,750 --> 00:06:45,480 Door de manier waarop we kijken te veranderen, 75 00:06:45,480 --> 00:06:49,710 komen we meer te weten over het ontstaan van planeten, sterren en melkwegstelsels. 76 00:06:50,310 --> 00:06:53,500 In de hele symphonie van de kosmos. 77 00:07:03,500 --> 00:07:07,600 Dit was Dr J, met een speciale aflevering van de ESOcast! 78 00:07:07,600 --> 00:07:10,730 Graag tot de volgende keer, voor een nieuw kosmisch avontuur. 79 00:07:13,460 --> 00:07:15,000 ESOcast wordt geproduceerd door ESO, 80 00:07:15,000 --> 00:07:16,500 de Europese Zuidelijke Sterrenwacht. 81 00:07:16,500 --> 00:07:18,940 ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, 82 00:07:18,940 --> 00:07:21,000 is de vooraanstaande intergouvernementele organisatie voor wetenschap en technologie binnen de sterrenkunde. 83 00:07:21,000 --> 00:07:22,500 ESO ontwerpt, bouwt en beheert 's werelds meest geavanceerde telescopen op de grond. 84 00:07:25,970 --> 00:07:30,070 Transcriptie door ESO; vertaling door Marieke Baan